Geçtiğimiz Nisan ayında vizyona giren “Hava Muhalefeti”, aylar sonra Netflix platformunda yerini aldı. Eren Akyamaner ile Uğur Güvercin’in senaryosunu yazdığı sineması, Murat Kepez yönetiyor. Denetimden çıkan bir uçuşu eğlenceli bir atmosfer eşliğinde işleyen “Hava Muhalefeti”nde başrolleri ise Ali Sunal ve Tabiat Rutkay paylaşıyorlar. Sinemanın konusunu kısaca aktaralım.
BALKONDAN ‘BUSINESS CLASS’A MEMLEKETİMDEN SİYASET MANZARALARI
Cemil Yıldırım (Ali Sunal), Ortanca’nın medarı iftiharıdır. Memleketinde sevilip sayılır. Babası da bu ilçeden çıkmış, zenginlemiştir. Partisi Güzel’in Ortanca’daki popülaritesini kenti zehirleyen Kanada şirketine meşruiyet kazandırmak için kullanmaktadır. Aslında her şey hazırdır. Güzel’in Türkiye Oluşum Partisi’nden vekil olacak karısı Hatice de kurduğu paravan dernek Çikolata Yemeyen Çocuk Kalmasın aracılığıyla bağış ismi altında rüşvet alacaktır. Fakat Güzel’in toplumsal medyacısı Gözde’yle (Ege Kökenli) kaçamak yapmak üzere Bodrum uçağına binmesi bütün planları alt üst eder. Zira Hatice (Doğa Rutkay) de uçaktadır. Cemil karısına yakalanmamak için fantezi niyetiyle aldığı maskeyi takıp uçağı kaçırdığını söyler. Bu beklenmedik aksiyon, havada paniğe sebep olurken tüm yolcuların ve mürettebatın siyasi mesleğini ve refah seviyesini tartışmaya açan bir dizi tuhaflığın da başlangıcıdır.
POLİTİK MİZAH… MÜMKÜN MÜ?
“Hava Muhalefeti”nin bir taşla iki kuş vuran maharetli bir üretim olduğunu belirterek girmeli kelama. Son yıllarda ticari komedilerimizde temel çizgi halini alan kaos güldürülerinin tüm vasıflarını sergileyen sinema, öbür yandan ölçülü bir politik mizah yaparak seyirciyi sıkmıyor. Mizahın beslendiği siyasi malzemeyi ve olay örgüsünü farklı ayrı incelemekte yarar var. Siyasi materyalle başlayalım.
Ülkemizde ana akım mizahta siyaset yapmak, gündemi konuşmak son yıllarda daima kaba çizgilere sıkıştı. Bu sonucu da doğrusu siyasi iktidarın mahareti addedebiliriz. Salt sansürden veya otosansürden kelam açmıyorum. AK Parti iktidarı birinci yıllarında “sarı saçlı CHP teyzesi” karikatürünü ana akım mizahın tek gündem hususu yapıp tüm üretimi bu alana hapsetmeyi başardı. O denli ki “Levent Kırca mizahı” üzere daha çok olumsuz manada kullanılan bir söylemi AK Parti iktidarında sıkça duyduk. Kaba saba, ajitatif biçimde kodlanan bu mizahın basın yayındaki karşılığı ise “Sözcü muhalefeti”ydi. Levent Kırca mizahı ve Sözcü muhalefeti bir dönüşümden çok bir kopuşu işaret ediyordu.
80’lerde ana akım mizah eleştirel güldürü sinemalarda takip edilirken Kemal Sunallar, Şener Şenler, Başar Sabuncular öne çıkıyordu. Bu mizah, 90’larda kırıldı ve mecranın değişip skeçlerin televizyon ekranlarına taşınmasıyla öteki bir deyişle biletli seyirci yerine antenli seyirciye seslenilince daha genel geçer ve yüzeysel bir hal aldı. Öteki kırılma, yani Sözcü muhalefeti ise iktidarın siyasi yönelimini maksat almakla birlikte dilsel bakımdan da bir erozyona uğramasıyla gerçekleşti. Oğuz Aral mizahının muhalefeti Leman’da bir süre daha yol aldıktan sonra dönüşünce o saha da Sözcü muhalefetinin ofansif ve rahatsız edici çizgisine terk edildi.
Sözcü muhalefeti varlığını sürdürürken, Levent Kırca mizahı günümüzde ‘Güldür Güldür’ mizahında nefes almakta. AK Parti’nin muvaffakiyetini burada da görüyoruz. Güldür Güldür mizahı tüm eksiklerine karşın politik şeyler de söylüyor. Lakin bu kelamlar toplumun okumuş, entelektüel açıdan kendini geliştirmiş, beklentileri yüksek; istemediğini açıkça tabir edip ne istediğini tam da bilmeyen bir kesiti tarafından küçümseniyor. Kültürel iktidar tartışmasına uzanabilecek ve bir ihtimal burun kıvıranların bu iktidar uğraşındaki (niyetlerinden bağımsız) olumsuz rollerini saptayabilecek bu sıkıntıyı burada kesiyorum. Çünkü ne mevzumuz bu, ne vaktimiz var. Yeniden de ana akımın ulaştığı kitle göz önüne alındığında politik mizah araçlarının ıskalandığı gerçeği insanın canını sıkıyor, tartışmaya itiyor. Halbuki ticari güldürülere sızan siyaset ülke siyaseti için de yol gösterici olabilir. Tüm bu imkanlar harcanıyor.
“Hava Muhalefeti”, ‘Güldür Güldür’ politik mizahından türetilmiş bir materyalle haşır neşir. Karakterler kaba… Örneğin devrimci, solcu olarak çizilen Ercan çok kolay bir karakter. Temsil ettiği partinin iktidar bahtına erişmesi ise ütopik. Emek ve paylaşım ismini taşıyan bir parti Türkiye siyasetinde hiçbir vakit iktidar olacak bir toplumsal takviyeye kavuşmadı diyebiliriz.
Filmde ‘Güldür Güldür’dekinin bilakis şimdiki siyasete direkt temas eden bir sahne yer almazken iktidardaki parti (Türkiye Oluşum Partisi) amblemi prestijiyle geçtiğimiz aylarda kendini lağvedip ana muhalefete katılan Türkiye Değişim Partisi’ne benzemiş. Doğal siyasetçinin Ortanca’da yaptığı balkon konuşmasında giydiği turuncu gömlek ve seyahatin (filmin) büyük kısmında üzerinde gördüğümüz mavi grup elbise malum partiyi çağrıştırmakta.
“Hava Muhalefeti”, bir bakıma eleştirdiği siyaseti açık adres göstermektense ortalamacı bir portreye yönelmiş. Bunun yanı sıra muhakkak göndermelerden de kaçınılmamış. Sinemanın her cumartesi ekranlara gelen skeç programı üzere direkt tespitlerde bulunmayışını, sinemanın ticari tabiatına yorabiliriz. 80’ler ticari güldürüleri ile ‘Olacak O Kadar’ üslubu ortasındaki ayrım burada da karşımıza çıkıyor ve sinemada farklı bir itina gösterilirken genel çerçeve yeğleniyor.
Zaten dolandırıcılık problemi ve üçkağıtçı siyasetçinin palavralarına herkesi ortak etmesi bir Ertem Eğilmez-Şener Şen klasiği olan “Namuslu” sinemasını akıllara getiriyor. 80’lerin politik taşlaması bol güldürüleri “Hava Muhalefeti”nde dirilmiş adeta. Ama sinemada toplumsal yapıya dair gerçekçi müşahedelerin pek yer almadığını, ezberin döküldüğünü görüyoruz.
KAOS GÜLDÜRÜSÜ OLARAK HAVA MUHALEFETİ
Film, pürüzsüz ilerleyen olay örgüsüyle oldukça başarılı ancak bu düz sınır birtakım kısımların sindirilmeden geçilmesine yol açmış. Yalancıların uzlaşma suratı anlatıdaki ana fikirle çelişmese de seyirciyi ikna edemeyecek bir konsensüs kelam konusu… Uçak sahnelerinde kurulan çatışmanın ahlaki boyutu es geçilmiş ve dürüst bir karakter kullanılmamış. Üstelik başından beri muhalefet edecek imgesi verenler de uzlaşma sepetine tıkıştırılmış. Elbette bu tercihte herkesin bir menfaati olduğu ve ikbal uğruna büyük hırsızlığı görmezden geleceği niyeti rol oynuyor. Açıkçası insanların bu derece kolay boyun eğmesi, herkesin hırsızlığa ortak olması pek gerçekçi durmuyor.
“Hava Muhalefeti”, kaosu dozunda tutan, olayların gelişiminde yaratıcı mahzurlar yerine bildik manileri süren bir sinema. Kaosun temelindeki çatışma ise makul. Cemil tam da karısına yakalanmamak için panikleyip uçak kaçıracak bir adam çünkü tüm hayatı karambol üzerine konseyi. Uçağı kaçırırken fantezi araçlarını kullanması ve soyunup don atlet kalması da siyasi kimliğiyle çelişmiyor! Bir fırıldağa yakışacak biçimde davranıyor Cemil.
Kartopundan çığa gidiliyor “Hava Muhalefeti”nde. Bir düzenbazın tezgahına tüm uçuş listesi katılıyor ve siyasi hareketlerinde kendine bir yer buluyor. Lakin sinemada denetimin elden bırakılmadığını not düşmeliyiz. Müddetin güzel bölündüğünü, uçağın gerçek yerde kaçırılıp korsanın gerçek noktada deşifre olduğunu söyleyebiliriz. Bu durum seyirciyi de sinemaya bağlıyor.
Uçaklar kaos güldürüleri için cruise tipi yolcu gemileriyle birlikte tahminen en uygun araçlardan… Karaya uzaklık, yolcularda ve mürettebatta bir tansiyon yaratırken bu anksiyeteden şekillenen olayları ise rahatlıkla köpürtüyor.
GÜLDÜR GÜLDÜR ETKİSİ
‘Güldür Güldür’, light bir mizahın tanımı aslında. Politik dokundurmaları, genelgeçer toplumsal tespitleri, esprinin suyunu çıkarma telaşı “Hava Muhalefeti”ne de damga vurmuş vaziyette. Sinemadaki siyasi çerçeve ve sığ yorumlar ‘Güldür Güldür’ çizgisini yansıtırken espriler de skeç programının esprilerini andırıyor. Mesela seks shop sahnesinin matematiği ve sündürülmesi büsbütün televizyon alışkanlığı… Komik bir espri bulunduğunda canı çıkarılana kadar uğraşılıyor. Buna rağmen komik bir sahne…
‘Güldür Güldür’ tespitlerini aratmayacak bir tespit ise çağdaş dans şovlarının halk üzerindeki yıldırıcı tesirine dair… Halk, etrafa ziyan veren fabrika önüne yığılıyor. Kapıyı tutan bekçi, dansçıların figürlerine daha fazla dayanamıyor ve geri çekiliyor. “Sanattan anlamayan halk” telaffuzunun öne çıkarıldığı bu sahne sinemanın genel yapısına ziyan vermese de katkı sağlamıyor.
Çikolata Yemeyen Çocuk Kalmasın Derneği esprisi için emsal şeyler söylemek mümkün. Günümüz taşlamalı mizahının kaba bir örneği… Müşterisi hazır… Bu dernek Hatice’nin abartılı karakterini ve olayların gelişimini desteklemiş lakin sinemaya zenginlik getirmemiş, siyasi tenkitleri derinleştirmemiş.
**
“Hava Muhalefeti”, beyazperdede siyasi mizaha hasret kaldığımız bir periyotta, tam da “bir şeyler değişecek mi?” diye umulan günlerde vizyona girmişti. Bir şeyler değişmedi, aylar sonra sinema platformda seyirciyle buluştu.
Bir şeyler ne vakit değişir veya bu sinemalar uyanışa hizmet eder mi? Filmdekine misal bir aydınlanma, ayılma yaşanır mı bilinmez ama “Hava Muhalefeti” finaliyle, “Namuslu”, “Dolap Beygiri”, “Zübük” vb. sinemaları güncelliyor ve olumsuz figürün altının çizildiği 80’ler ticari güldürülerine selam duruyor. Namuslunun yaşamaya imkanı kalmadığını bir balkon konuşmasında bildiren, enayiler hayli binilecek sırtın da her vakit hazır olduğunu bilen bir Zübük izliyoruz Cemil Yıldırım’da.
Ankara’ya deniz getirenler yerlerini zehir saçan fabrikalara siper olmuş siyasetçilere bırakıyor. Mahallî seçimler yaklaşıyor, önümüzdeki süreçte daha çok Yıldırım göreceğiz. Bu defa maalesef sahilerini!
