Kadıköy İskelesi’nin girişinde üstte, ilanlar için ayrılmış panoda ‘Andropoz’ dizisinin tanıtım afişi uzanıyor. Uzunluktan boya Andropoz, pembeyle yazılmış. Poz kısmının orta yerine ise hoş bir hız kondurulmuş. Kaşları kalkık, tüm Türkiye’nin tanıdığı bir söz tamamlıyor reklamı. Pozun hakkını veren bu ifadeyi poz kalmaktan kurtarıp bir toplumsal göndermeye çeviren Engin Günaydın var karşımızda.
Günaydın’ın yazıp Yağmur-Durul Taylan Biraderlerin yönettiği ‘Andropoz’, birinci dönemiyle Netflix’te yayınlandı. Andropoza giren bir adamın hayatına âdeta “kaş kaldırdığı” dizi, toplumumuzda artık müzminleşmiş; yer yapmış, iz yapmış “olamama” hâlinin de bir nişanı…
ESNAFI TABURESİNDEN KALDIRAN ANDROPOZ
Taylan Biraderler ile Günaydın’ı “Vavien” ve “Azizler”in akabinde tekrar bir ortaya getiren dizinin hikayesini kısaca analım. ‘Andropoz’, orta yaş sancıları çeken kendi hâlinde bir esnafın rutini dışına çıkmaya çalışınca başına gelenleri mevzu alıyor.
Yusuf (Engin Günaydın), Marmaris’te tuhafiye işleten, iç çamaşırı pazarına toplumsal medya üzerinden girip yavaş yavaş büyümeyi aklına koymuş bir yurdum insanıdır. Çocukları Akya (Doğa Zeynep Doğuşlu), Velihan (Ergin Torun) ve eşi Meryem (Derya Karadaş) ile ortalama memnunluk ve kayıtsızlıkta bir aile tablosu çizerken bir şeylerin değişmeye başladığını fark eder. Yaşlanmakta, canı sıkılmaktadır, her şey tıpkı gelmeye başlamıştır. Boyacıyla, berberiyle önüne gelen herkesle dertleşir. Kuyruk sokumundaki iltihap ömrünün öylece akıp gideceği tasalarına tüy diker. Tabibe nazaran bu cinsten iltihaplar fazla oturmaktan kaynaklanır. Yusuf’un mazereti hazırdır: Esnaftır, alışılmış oturacaktır. Mazeret getirir fakat içi içini kemirmektedir. Bu değişim isteğine daha fazla direnemez ve “kalkmaya” karar verir. Bu karar Marmaris’i birbirine katacak olayların da başlangıcıdır.
Yusuf, bir yandan kız kardeşi Fadime (Şebnem Hassanisoughi) ve alkolik eniştesi Halit’le (Tamer Karadağlı) uğraşırken bir yandan da malı mülkü satıp deniz kıyısında villa almanın hesabını yapmaktadır. Üstelik her şey yolunda giderken birkaç tesadüf, birkaç karışıklık tüm hayatını tepetaklak eder.
GÜNAYDIN-TAYLAN BİRADERLER PAYDAŞLIĞI VE BİR TAŞRA ÇARESİZLİĞİ DAHA!
Diziyi değerlendirmeye geçmeden Taylan Biraderler-Engin Günaydın iştirakine değinmek yerinde olacak. En son “Azizler”de, kentte buluşan üçlünün kıssası aslında daha eskiye, taşra çaresizliği temasının işlendiği 2009 üretimi “Vavien”e uzanıyor. Günaydın’ın memleketinde geçen ve cet mesleği elektrikçiliğe göndermeler taşıyan sinema, Taylan Biraderlerin kara mizah stili ile öne çıkıyordu. Diyebiliriz ki yıllar sonra gelen ‘Andropoz’un kahramanları da birtakım farklılıklar arz etse bile çıkış noktası ve olay örgüsü bakımından “Vavien”inkilerle benzerlik taşıyor. Öte yandan metin, idare ve oyunculuğun benzerliği kelam konusu. Nelerin benzediğine kısaca bakalım. Her iki anlatı da bir değişim niyeti ekseninde gelişip ilerleyip başkahramanının başına gelenleri husus alıyor. Anlatı boyunca tuhaf gelişmeler yaşanırken kara güldürüden dayanak alınıyor. Her iki anlatı da uçurumları ve cesetleri çok fazla kullanıyor. Biri orta Anadolu’da başkası deniz kıyısında geçse de esnaflıkta ortaklaşılıyor. Çayın yerini bira alıyor yalnızca. Üstelik Engin Günaydın’ın her iki anlatıda canlandırdığı çaresiz hisseden esnaf karakteri, tıpkı vakitte baba ve büyüme çağında oğluyla tansiyonlu bir bağ yaşıyor.
Nedir ki farklılıklar da yok değil. Örneğin “Vavien”de baş karakter Celal, her ne kadar başarısız pasif bir çizgide salınsa da özne. Teşbihte olmayan yanılgıya sığınarak söylersek müteşebbis… Karısını ortadan kaldırmak istiyor mesela! Aksiyona geçiyor, sonuçlarını göze alıyor. ‘Andropoz’da ise olayların etrafında geliştiği kişi olan Yusuf, büyük ölçüde obje… Basılmaması gereken bir tuşa basmış ve tesadüflerin iç içe geçeceği bir oyun başlatmış üzere. Alışılmış bu fark Günaydın üzerine oynandığı gerçeğini değiştirmiyor. Saz bir sefer daha Günaydın’a verilmiş ve canlandırdığı karakterinin hisleri temel alınmış.
YAŞ SORUNU, SIRA PROBLEMİ
‘Andropoz’, yalnızca Yusuf’a değil orta yaşlı iki erkek karaktere daha konut sahipliği yapıyor: Halit ile Mahmut’a. Ve değişiktir içlerinde yalnızca Yusuf’un fırtınasız bir hayatı var. Eniştesi Halit alkolik, hayatına daha sonra çeşitli sıfatlarla girip ortalığı karıştıracak olan Mahmut (Turgut Tunçalp) ise su katılmamış bir maço. Bu üç andropoza karşılık bir de genç nesil var. Bu genç jenerasyon, değişim rüzgârlarından güç üretip satacak derece maddiyat düşkünü. Genç neslin bir öteki temsilini Mahmut’un ikiz kızları Asu ve Ahu’da (Merih ve Melisa Dilber) görüyoruz. İkizler de aklı bir karış havada geziyorlar. Örneğin Ahu, Yusuf’u ‘ayartıp’ tüm ömrünü altüst ederken sonuçlarını hesaplamıyor. Korkutucu bir figür olmasına rağmen “babalarından korkmuyorlar”, bu istikametiyle bakarsak “aile terbiyesi” almamışlar(!)
Bu yaş ve nesil sorunu, klasik aile yapısının çözüldüğünü, yeni kuşağın kendi paha yargılarına yaslandığını ortaya koyuyor. Bu noktada Yusuf’un çocuklardan yana yüzünün gülüp gülmediğini anlayamıyoruz. Akya, sevgilisini ailesini mal varlığına nazaran seçerken, daima olarak şimdi 15 yaşında olduğu vurgulanan Velihan sevgilisi Sıla (Zeynep Selimoğlu) ile birlikte uzunluğundan büyük işlere giriyor. Kurumsal bir ağızla konuşan ikili yeni nesildeki bozukluğun öteki bir boyutunu gözler önüne seriyor. Yeni jenerasyon sıkça vurgulandığı üzere yalnızca umursamaz ve para düşkünü değil, sistemin tüm işleyişiyle de barışık.
Bu yaş sorunu bir başka soruna bağlanmakta. Sınıf ve sıra sorunu… İfadeyi biraz sadeleştirelim. Bu sorun, matematik sorunlarına benziyor. Hani sıraya kaçar kişi oturulduğunda kaç kişinin ayakta kalacağı sonucunu veren sorunlar vardır ya, onlardan… Olayların geçtiği yer Marmaris. Hâliyle elinizi sallasanız kodamana, parayı bulup şımarmışa çarpıyor. Bu beğenilen yazlık kentinde mazbut bir hayat süren Yusuf’un birinci orta yaş sancıları da sınıfsal hasretlere işaret ediyor. Kıyıda bir villaya hayran Yusuf… Oğlu tuhafiyeciyi, çağa uydurup tasarım atölyesine çevirirken kendisi de “yazlık semtteyiz deniz görmüyoruz” serzenişinde. Bu küskün ruh hâli, aklının çelinmesini kolaylaştırıyor. Hayatına alışveriş mazeretiyle giren ikizlerden Ahu’nun tesirine kapılan Yusuf, ne yapacağını bilemezken karşı tarafa bir ara koysa dahi şeytana uyup “seni seviyorum” bildirisi atıyor. Burada sevilenin, salt Ahu’da cisimleşmiş gençlik ve karşı cins cazibesi olduğunu söyleyemeyiz. Yusuf, ikizlerin konutuna gittiğinde başını döndüren bir zenginlik ve pervasız bir alım gücüyle karşılaşıyor. Çeyreğine razı olduğu hayat standardı, çoluk çocuk tarafından tüm hoyratlığıyla yaşanıyor. Alışveriş çılgınlığında simgeleşmiş bir sınıfsal şiddete maruz kalıyor Yusuf ve “kendinde olmayan”a, gençliğe ve yarın yokmuşçasına harcama iktisadına kapılıyor nihayet.
Bu varsıl sınıfta sıralara kimlerin oturacağı, kaç kişinin eksilmesi gerektiği sorunu ise finalde değişik bir tahlile kavuşuyor ve dizide yaşın yanı sıra ekonomik eşitsizliğin sorun çıkarıcı istikametine dikkat çekiliyor. Üstü oldukça kapalı olsa da.
BİRLEŞMİYOR YAKALAR, KAVUŞMUYOR DÜĞMELER
Andropoz, etimolojisi göz önüne alındığında kabaca erkeğin durması manasına geliyor ki gündelik hayatta sıklıkla kullandığınız poz vermek de durmak, donmak manasında ve elektronik eşyalarımızın vazgeçilmez bir çıkıntısı olan pause tuşunu hayata taşıyor. Erkeğin durması ise bir bakıma erkeklik faaliyetinin durması veya yavaşlaması üzere bir mana taşıyor. Bayanlarda menopozun karşılığı olarak da tabir edilebilir andropoz. Münasebetiyle Yusuf’un dönüşümü hayatın tekdüze geçtiği tarafındaki varoluşsal sancının yanı sıra cinsel bir tansiyon de taşıyor. Dizide bu tansiyonu Yusuf’un etrafındaki bağlar üzerinden fark ediyoruz. Cinselliğin genç ve doğurgan kimliği, ikizler aracılığıyla aktarılırken ergin bayanları tam aksi tarafta, cinsellikten soğutan bir çerçevede izliyoruz. Mahmut’un Rus sevgilisi Svetlena (Yuliia Sobol) küfürbaz ve ağzından düşürmediği “muamele” tabiriyle karşı cinsi soğutuyor. Yeniden Mahmut’un karısı Şahinde (Gülçin Şantırcıoğlu), elinde okla gezen erkeksi bir karakter. Mahmut’la da gençlik yıllarında okçuluk sporu vesilesiyle tanışmışlar. Yusuf’un karısı Meryem, cinsel isteklerinden sıyrılarak meskenine ve eşine bağlanmış. Halit’in eşi Fadime ise yamaç paraşütü hocasıyla bir münasebet yaşasa dahi hikayenin dışında kalıyor.
Buna rağmen ikizler, Yusuf’un sattığı giysi eşyasına (sütyene) atıfta bulunan karakterler ve bilhassa Ahu’da gördüğümüz teşhiri temsil ediyorlar. Asu, Ahu’yu frenlemeye çalışsa da çabucak her sahnede düğmelerin kavuşmaması durumu var. Ahu, Yusuf’u baştan çıkarmak için birçok yol deniyor. Seksi iç çamaşırlarıyla karşısına çıkıyor, gözleriyle süzüyor, bildiri atıyor. Burada değişik olan cinselliğin çıplaklıkla bir ortada verilmesi. Öteki yandan gençliğin baştan çıkarmayı cinsellikle örtüştürmesi de dikkat cazibeli. Aslında bu cinsel yoğunluğun dizinin ismine ve özüne işaret ettiğini söyleyebiliriz.
YA BENİ BOŞA YA YARDIM ET!
‘Andropoz’, Taylan Biraderlerin yeniden Netflix’e çektikleri “Azizler” sinemasından daha keyifli ve optimist bir dizi, tekrar ona kıyasla dizi olmasının da getirdiği avantajı kullanarak hikayesini yayabiliyor. İleride, dizinin zayıf taraflarını ele alırken bu duruma değinmeye çalışacağım lakin birinci elden şu söylenebilir: ‘Andropoz’ -muhtemelen şuurlu bir tercih doğrultusunda- tüm olayları zapturapt altına almayan, akışına bırakan bir anlatı. Direktörlerin, olayları ortaya tuhaf karışıklıklar katarak köpürtelim ancak çok da abartmayalım, girift manzara vermeyelim lakin düğümler de atalım usulünde, ne şiş yansın ne kebap düsturuyla ördükleri dizide absürt tahliller ve gülünç anlaşılmazlıklar öne çıkıyor. Yusuf’un tuhafiyesi ve elbette hayatı bu tuhaf tahlillerin, uyuşmazlıkların odağında. Tuhafiyenin dönüşümü ile dağ meskeninin satışı epey denetim dışı ilerlerken küçük bir dükkâna kurumsal lakin bir o kadar da tatlı bir görünüm katılması, profesyonelliğe övgü (ve elbette küçük esnafla yergi) olarak karşımıza çıkıyor. Veli ile Sıla’nın, Yusuf’un dalgınlığından faydalanarak “her şeyci”den şık bir butik mağaza yaratmaları, Instagram üzerinden reklam yapıp sipariş almaya başlamaları tekrar dağ konutunun müşterisi ile telefon görüşmesinde yaşanan tuhaf uyuşmazlık diziye renk katan ögeler. Burada temelin Yusuf’un değişim uğraşıyla kazıldığını lakin yapının Yusuf’un isteği dışında, değişimlerle yükseldiğini de görüyoruz. Yusuf, olayların merkezindeki kişi olarak tek dönüşümü ironik bir biçimde objeye indirgenerek yaşıyor. Hiçbir olaya tesir edemezken her olaydan kendisi etkileniyor.
Taylan Biraderler’in üslubunda olayların nereye bağlanacağını kestirmek güç. Üstelik Biraderler harikulâde sonuçlarla ilgilenmiyorlar. Fakat çok fazla risk almasalar da olayları denetim dışı bıraktıkları için seyirciyi şaşırtabiliyorlar. Biraz Türkiye’ye benziyor Taylan Biraderler’in anlatı stili… Alabildiğine risksiz lakin tövbe kapısı ebediyen açık! Yusuf da Meryem’e yediği haltları itiraf ettikten sonra “ya beni boşa ya yardım et” diyebiliyor. Günaydın’ın senaryosu ile Taylan Biraderler’in idaresi olayların gelişimi noktasında kesişirken anlatıda taraflar ikiye ayrılıyor: Üste çıkanlar ve altta kalanlar.
DOZUNDA BİR KARA MİZAH VE HİSTE DEVAMLILIK SORUNLARI
Taylan Biraderler’in dizisi, tesadüflere ve absürt olaylara dayanan “bir çılgınlığı” ipleri salmadan aktarmasına karşın açık da veriyor. Olay örgüsündeki birtakım boşluklar dizinin zayıf karnı… Öte yandan birtakım esprilerde uzun müddet kalınması tat kaçırıyor. Boşluklardan başlayalım. Meryem’in öyküsü bu noktada dikkat cazibeli… Hakkında pek fazla bilgi sahibi olmadığımız, baktığı fal ve vardığı sonuç ile olaylarda sembolik bir yükü olsa dahi ileri gitmiyor. Yatan bir adam var diyor yengesi Meryem’e. Sonra dizi boyunca kendisi yatıyor aslında! Doğrulup anlatıya giremiyor bir türlü. Hakkında bir şeyler dinliyoruz lakin dayak yediğinde bile sahnenin devamını göremiyoruz. Bu elbet tercih ama karakter anlatının genelinde silik kaldığından sahnenin bağlanmaması “unutulmuş” havası yaratıyor.
Mahmut’un öfkesi de bir cins histe devamlılık meselesine yol açmış. Bu adam psikopatsa dahi cana kıymak o kadar kolay mı? Dağ meskeninde amaç gözeterek ok atan Mahmut birkaç sahne evvel birebir maksada silah sıkan Svetlana’yı durdurmuştu. Dağ konutundan sonra Yusuf’u bu kere yatında ağırladığında bir defa daha yumuşuyor ve bir implantını kırmakla yetiniyor. Kızının bana dokunmadı beyanı bunda rol oynasa da bir iş insanı olan Mahmut’un bu denli şahide karşın Yusuf’u orada öldürmesi pek kolay sayılmaz. Öyleyse kıyasıya sallanan okların manası nedir? Doğal yat sahnesinde öbür bir mantık kusuru göze çarpmakta… Yusuf, dağ meskenini sattıktan sonra kıyıdaki konutu almak için Mahmut’un yatına gidiyor. Daha doğrusu Mahmut, tapu müdürünün arkadaşı olduğunu söyleyerek süreçlerin orada yapılabileceğini belirtip yata davet ediyor Yusuf’u. Meğer Yusuf ile Meryem az evvel görmüşler prosedürü. Tapu dairesinde kameraya bakarak istek veriyor, satan da alan da. Alan da satan da razı dedikleri! Bu prosedürün yatta gerçekleşemeyeceğini hiç mi düşünmüyorlar? Veyahut Mahmut’un kudreti mi bağlıyor gözlerini?
Dizideki esprilere gelirsek öncelikle kolay esprilerin yeğlendiğini söyleyebiliriz. Karışıklıklar, uyuşmazlıklar, tesadüfler aksı belirlemekle kalmıyor, esprilere de gereç veriyor. Düşen implantı örnek verebiliriz. Dağ meskeni uyuşmazlığı üzere implant esprisi de uzatılmış ve hatta bu protez bir nevi lens muamelesi yapılmış. Hani zayıf karakter eğilip de düşürdüğü lensin yahut gözlüğünü arar Yusuf da implantının peşinden koşuyor. Kararında kalsa tüm bir diziyi özetleyebilecekken uzadıkça tat kaçırıyor.
ÇİKO TEKRAR Mİ AĞLIYIN!
Yazıyı oyunculukları kıymetlendirerek bağlayabiliriz. Öncelikle ‘Andropoz’, renkli bir dizi ve cast başarısı göze çarpıyor. Oyuncu-rol eşleşmesinden azamî randıman alınmış. Kimi karakterler oyun açısından etkisiz kalmış ancak oyunculuklarda boş yok. Dizinin sürprizi ise elbet Tamer Karadağlı. Son periyotta mesleğinden fazla polemiklerle gündeme gelen Karadağlı oyunculuğa dönmüş. Dizide yıllardır yaptığına, maço erkeğe emsal bir şey yapıyor fakat yeterli yapıyor. Ayrıyeten ‘Çocuklar Duymasın’dan itibaren izlediğimiz kaba saba duruşunu yumuşatması, değişmeye ve değiştirmeye çalışan bir portre çizmesi zamanlaması ile mana kazanıyor. Şive yapmasa nasıl olurdu diye düşündürmüyor değil lakin bu şive aşikâr ki galerici sonradan görme güçlü rolü için uygun görülmüş. Derya Karadaş, her zamanki Karadaş, “esnaf eşi” rolü ile yenilikten uzak lakin performansı göz dolduruyor. Tıpkı şeyleri Tunçalp için de söyleyebiliriz. Gülçin Şantırcıoğlu ve Ukraynalı oyuncu Yuliia Sobol, ağzı ve davranışı bozuk rollerde karşımıza çıkan oyuncular, savaşçı, absürtler… İkizleri canlandıran Melisa ve Merih Dilber kardeşler; yeniden Yusuf’un çocuklarını canlandıran genç oyuncular Tabiat Zeynep Doğuşlu ile Ergin Torun da üzerine düşeni yapmışlar.
Tabii dizinin yıldızı elbet senaryoyu da yazan Engin Günaydın. Girişte de not düştüğümüz üzere “olmama” hâlini tastamam karşılayan ve defoları çok güzel gösteren karakterleriyle toplumsallık kazanan bir oyunculuk sergiliyor yıllardır Günaydın. Onu gördüğümüzde artık Burhan Altıntop (Avrupa Yakası) karakteri geliyor akıllara. Ancak Günaydın bundan çok daha fazlası… ‘Bir Demet Tiyatro’da Zabıta İrfan, ‘Aşkım Aşkım’da Tarık Usta, “Vavien”de Celal, “Yeraltı”nda Muharrem. Çok farklı kalemlerden çıkıp çok öteki emeller için farklı rejilerden geçen bu sinema ve dizilerin ortak noktası “bize bizi anlatan” bir tipleme sunmaları, uyanık, fırsatçı veyahut yenilmiş… Veyahut matrak kaybeden… Veyahut hepsinin ötesinde tamamen ve esasen kültürel olarak kaybeden ve hatta tahminen siyasi iktidarın kültürel hegemonyayı bir türlü kuramayışının da gerisinde yatan eğreti bir duyguyu yansıtması. Nişantaşılı olamaması mesela… Avrupai olamaması, Koreli olamaması… Kaybettiğinde üçkâğıtçı, kazandığında uygar olamaması… Öbür bir deyişle üçkâğıtçı olmadığında kaybedip, uygar olamadığı için kazanamaması. Çoğun üç kuruşun hesabını yapması, bazen menfaat peşinde bazen de platonik aşkının peşinde koşması lakin her daim belirli bir aralıkta kalması… Soluğunun kesilmesi… Bu kadar bizden iken bu kadar farklı durması ve günün sonunda maalesef “olamaması”.
Engin Günaydın ‘Andropoz’da ayrıksı bir kompozisyon çizmiyor, şapkadan tavşan çıkarmıyor, kaldı ki şapkası da yok… Altında taburesi, elinde çay bardağından öteki kaybedecek şeyi yok. Yeniden de bu sadeliğe, bu aynılığa rağmen esnafı, yönetim müdürünü, zabıtayı tek bir vücutta birleştirip naif bir çerçeveye sığdırmayı başarıyor. Günaydın, televizyon ve sinema yakın tarihimiz için kıymetli bir isim, sözün tam manasıyla topluma mal olmuş bir isim. Çiko ağladıkça o da var olacak!
* *
‘Andropoz’ eğlenceli bir seyirlik. Tempolu, seyirciyi bir sonraki kısma bağlayan dinamik bir anlatıya sahip. Doğrusu bir çırpıda bitirebilirsiniz. Alt metni pek varlıklı değilse de ele aldığı sıkıntıyı yoruma açık bir biçimde tartışıyor. Son kararı açıklama yanlışına düşmüyor. Kara mizah ögesi ve uzayan espriler yer yer bildirilerin önüne geçse de geneli prestijiyle orta yaş buhranındaki erkek çaresizliğini muvaffakiyetle yansıtmakta.
