M. Utku Yeşilöz
Çünkü ben kendimi “şahitsiz bırakmadım.”
F. Nietzsche, Ecce Homo
Nietzsche’ye kalırsa hiçbir şeyden bilinenin ötesinde bir mana çıkarılamaz. Buna kitapları da dâhil eder, o. O denli ki deneyimle erişilemeyecek şeylere, diğerlerinden işitilerek erişilemeyeceğini düşünür. ‘Erotik Poetika’ ve özellikle ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’ okunduğunda salt okur kimliğiyle baş başa kalışın şaşkınlığı kişiyi sarsar, kişi kendine bu yapıtları okuduğuna dair şahitler arar. Müellifin da yapıtı yazdığına dair şahitler aradığını düşünür.
“(…) ‘insanın kaçarken sığındığı ve sığındıktan sonra katiyen berbat hissettiği o yer, ne yazık ki, insanın kendisidir.’”(1)
2021’de Epona Yayınları tarafından yayımlanan ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’ ve daha öncesinde Tuem Sanat’ın yayımladığı, 2022’yse tekrar Epona Yayınları’nca yayımlanan ‘Erotik Poetika’ okurla buluşturuldu.
“Kendimden bir şeyler öğrenmek istiyorum!”(2)
Açılışını Adolf Hitler’in kelamlarının yer bulduğu epigrafla yapan ‘Erotik Poetika’, ikinci bir girişle okuru için oyunu başlatır: Eser: Defterdeki Eser. Muharrir: Feyyaz Feyberekli. Hazırlanan kapak görselinde tanıyanlar için karşıt bir Dedalus Yayınları logosu ve künyede, anlatının içinde de kendini gösterecek olan gerçek hayattan isimleri çağrıştıran karakterler vardır. Yazar-karakter Feyyaz; herkesten kaçırdığı, bir sır olarak kendine sakladığı kitaplarca hezimete uğratılmış, onlara dâhil olmaktan öteki çıkış yolu bulamayan “ben”dir. Uyku denilen lakin uyku olmayan uyanıklık içinde yazan Feyyaz’ın çizimleri ve kısım başlıkları hayli dikkat alımlı. Anlatı boyunca bir sorgulayışın içinde hissettiğimiz kendimizin kitabın sonuna yaklaştığımızda insanı geçilip gidilen, bazen durulan fakat konaklanmayan bir yol üzere düşündüren karakter Kabanlardan T.nin yerine geçmiş bulmak mümkün. Görülür ki Tugay Kaban, hayatla ortasına girenin yazın olduğunu bildirirken ‘Erotik Poetika’da ağır, ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’da kesinlikle sezeceğimiz şiir tipine duyduğu sevimsizlik hissinden kelam etmeden geçmez.
Fransız roman ve deneme müellifi, “yeni roman akımı(3)”nın önde gelen temsilcisi Michel Butor’a kalırsa değişik gerçeklere değişik anlatı biçimleri denk düşer.(4) Şartlardan arınık formda özgürlüğün eseri olan sanatın, gelişmesini yönlendiren faktörlerden biri pek tabi onunla gerçeklik ortasındaki bağdır. Yaşamak akışında insanın kendine duyduğu yabancılaşma; etrafındakilere, olay ve olgulara uzaktan bakışı modernist/postmodernist açılımların gerisindeki gerçekçi boyutu gün yüzüne çıkarma noktasında işe yarayabilir. Ayrıyeten estetik modernizme nazaran müşahede ve deneyle bütünleşen gerçeğin ötesinde Postmodern niyetle özdeşleşen Nietzsche’nin hakikat, doğruların yanılsama olduğunu unutanların yanılsamasıdır(5) kelamı de perspektif geliştirilecek gerçeklik algısına farklı bir boyut kazandırma işindedir.
Her şeyi sorgulamaya, okuru metnin kurmaca katmanları ortasında kendisiyle irtibat kumaya götüren, bahsini açtığımız boyutu husus edinen bu iki eser birer ontolojik eğilimli postmodern anlatıdır. Gerçek olmayan bütünün içinde, gerçek olduğunu bildiğimiz kesimlerin gerçek-dışına evrildiği, postmodernizmin de ana eğilimi kabul edilen çoğulculuğu merkeze alan bu yapıtların en bariz özelliği oyunsu yaklaşımla yazılması. Kurmacanın kurmacası: ‘Erotik Poetika’ ve ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’.
Yaşama dair kanıların ve aksiyonların şekillendirmesiyle yazılan metinlerin bir aradalığı anlatının bütüne ulaşmasını sağlar. Bu bütünlüğü kendinde barındıran ‘Erotik Poetika’da, epigraf kısmında yer bulan Hitler, sonrasında ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’ın ilerleyen sayfalarının birinde ayna yazı tekniği diyebileceğimiz teknikle okurun algısına yerleşir. “Ecce Novel”, “Ecce Homo” ve “Ecce Vivet” ile üç kısma ayrılan; yapıta, beşere ve hayata bakışı yenilemek dileğindeki ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’; ironi, metinlerarasılık, üstkurmaca, zamansal bozulmanın üslup bulduğu ve hatta fabülasyona da göz kırptığı düşünülen postmodern anlatım tekniklerinden faydalanılarak inşa edilir.
Tam manasıyla bir anti-roman ya da onu da aşan postmodern roman demek mümkün olmadığı düşünülen bu iki eser için klasik anlatıdan kopmayan, öze bağlı lakin günümüz muhtaçlığını karşılamak ismine “yeni bir şekilde” söyleme eseridir diyebiliriz. Okuru kısa vakitte, az sayfa sayısıyla ağır niyetlere sevk etmeyi amaçlayan Kaban, hayatı bizim yerimize tasarladığını düşündüğü roman/anlatıyla aksiyona dönüştürür bu isteğini.
Gerçek hayattaki yazgı fikrini kurguyla yan yana getiren Kaban, yalnızca kendininkini değil okurun da hayatını yakalamak niyetindedir. Bu niyete binaen Türk ve dünya edebiyatındaki öbür kitaplara gönderme yapar ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’da. Böylelikle okurun dünyasına giren müellif, tercüman kimliğine de yer vererek kendi dünyasına uğramadan gitmez.
Kapı zilinin çalınması, bir paketin anlatıcı Tugay Kaban’a/ gölge muharrir Suveydaoğlu Fikret’e verilmesi, paketin alıcı kısmında Tugay Kaban, gönderici kısmındaysa Kabanlardan T. yazması, paketin açılmaması, daha sonra açılmasıyla geçip biten müddetten “Ecce Vivet”e geçilir. Geçiş; hayat hikayesinin doğru/gerçek olduğu savlanmadan, aksine anlatının kurmaca karakterinin altı çizilerek yapılır. Yabancılaştırılan dünyada hayat, ortaya sıkıştırılmış bir tampon gerçeklik vasıtasıyla ikinci elden yansıtılıp devamında çoktan benlik arayışına girişilmiştir.
Hikâye ya da kahraman odaklı olmaktan çok oyunsuluk odaklı anlatıyı okuruyla buluşturan muharririn lisanı, ritmi okurda ayırt edici niteliktedir. Kullandı lisan ve seçtiği anlatım teknikleri sayesinde akış sürdükçe okur kendisiyle karşılaşır, kendisine kayıtsız kalamaz. Diyalektik olmayan; cansız, sabit ve hareketsiz addedilen yerden uzakta, ömrün ta kendisi, bereketli, verimli ve diyalektik olan zaman(6) baştan şekillendirilip gerçekliğin kırılganlığı okura düşündürülür. Bunun yanı sıra hayatın yazma edimi, dünyanınsa metin demek olduğu üstkurmaca yapıtların ana izleklerinden olan metnin içindeki muharririn kendi yazma edimleriyle ilgili düşünceleri(7) hem Erotik Poetika’da hem Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’da okura sezdirilir. Şahısların gerçek dünyadan kurmaca dünyaya geçişleri anlatılırken her iki dünyanın ontolojik özgüllüklerinin(8) sergilenmesi kelam mevzusudur.
Postmodern anlatılara tanıdık okurun zevk alacağı, müellifince seri değil, bir ırmak roman olan ‘Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman’ ve ‘Erotik Poetika’ yapıtları, kendi başına okunduğunda da değişiklik ve güzellik hissi bırakır, üçlemenin son cildi olan Diorama’nın yayımlanmasını merakla bekletir.
1. Tugay Kaban, Erotik Poetika, Epona Yayınları, İstanbul, 2022, s.93.
2. Tugay Kaban, Orhan Pamuk’a Satmak İstediğim Roman, Epona Yayınları, İstanbul, 2021, s.57.
3. Nouveau Roman (Yeni Roman): 1950’lerde Fransa’da oluşan roman akımı. Klasik manada mevzu, figür ve tutarlılığa kıymet vermeyen, gerçeklik alanını sezgiler yoluyla fethetme eğilimindeki bu akım, insanın dış dünya ile bağlantılarına ışık tutmaya çalışır. Yeni romancılar, Balzac üslubu roman geleneğini, standart tiplemeleri, kronolojik vakti reddeder; hâkim müellif anlayışını terk edip yeni bakış açıları ve yeni anlatım üslupları denemeyi emeller.
4. Michel Butor, Roman Üstüne Denemeler, Düzlem Yayınları, İstanbul, 1991, s.20.
5. Madan Sarup, Postyapısalcılık ve Postmodernizm, Bilim ve Sanat Yayınları/Ark, Ankara, 1997, s.75.
6. Edward W. Soja, Postmodern Coğrafyalar-Eleştirel Toplumsal Teoride Yerin Yine İleri Sürülmesi, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2017, s.12.
7. Yıldız Ecevit, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, İrtibat Yayınları, İstanbul, 2018, s.117.
8. Ed. Christine Montalbetti, Kurmaca, Fol Kitap, Ankara, 2022, s.30.
