‘Çocuğun yüzünü saklayıp sesini daha çok duyurmalıydık’

Tartışılması Cihangir Escort gereken bir öbür kavram da afet pornografisi Enkazdan çıkan fotoğraf albümünden fotoğraf seçip enstantane ile paylaşmak imgelere eklenen müzikler mucize kurtuluş görüntüleri çocuk genç yaşlı herkesin en mahrem alanına giren Escort Cihangir kameralar özel mektuplar notlar Burada bir iştah var Afet alanını bir çeşit performansa dönüştürmek var Performans haberciliği diye bir kavram uygun olur mu bilmiyorum Halil Hoca’nın biraz evvel söylediklerinde de performans sözü vardı Orada olumlu mana da var elbette Fakat bir negatif mana da içeriyor diye düşünmüştüm ben Tüm bu kaosun ortasında kalan çocuklar var Çocukları kendi performanslarına alet eden siyasetçiler haberciler var

Esra Ercan Bilgiç Bahsin yetişkinlerle ilgili kısmını size bırakarak daha çocuk odaklı düşüneyim istiyorum Zelzele haberciliği toplumsal medya zelzele ve çocuklar dediğim vakit benim aklıma iki şey birden geliyor Birincisi zelzelenin mağduru olan göçük altından çıkarılan depremzede olarak bilhassa imgeleri kullanılarak nesneleştirilen mikrofon uzatılan çocuklar Bu bahisle ilgili pek çok dernek oluşum çocuk hakları temelli bakış açısından bahse dikkat çeken ve çocuğun üstün faydasını öncelemek gerektiğini vurgulayan paylaşımlar yaptı yapıyor Bir de ikincisi sarsıntısı anlamaya çalışan zelzelesi izleyen televizyona yahut toplumsal medyaya bakarak ne olup bittiğini anlamaya çalışan izleyici pozisyonunda çocuklar var İkincisinden başlayacağım Evet akademik olarak bir şeylere bakıyoruz ancak bir yandan da bu ülkenin vatandaşı olarak pek çok farklı kimliğimizle de bakıyoruz olup bitenlere Ben bir bayan olarak bir anne olarak evvel şunu düşündüm zelzele ülkesinde yetişmiş büyümüş yaşayan ve çocuk yetiştiren bizlerin hayatımızın her anında sarsıntıyla yaşama şuuru neden yerleşmemiş neden yok Oğlum on yaşında ve dedi ki deprem çök kapan tutun dan daha fazla bir şeymiş aslında bu yıkıntılar olmayabilirmiş İzledikçe sarsıntıya hazırlanma dediğimiz şeyin enkaz altında kalırsak hangi durumda durunca hayatta kalacağımızdan ya da sarsıntı çantamıza ne koyacağımızdan daha fazlası olduğunu bunun mühendislikle bilimle siyasetle ilgisini idrak etti oğlum Ben bunu çocukların bilgilenme hakkı çerçevesinde değerli buluyorum ve bir daha zelzelenin olmasını beklemeden çocuk ve yetişkin vatandaşlara yönelik çok daha rasyonel bilimsel bir sarsıntı eğitimi ve şuuru verilmesi gerektiğini düşünüyorum Örneğin Londra da yangın ihtimali tehlikesi bilgilendirmesi başka bir deyişle yangın bağlantısı hayatın tam içindedir her an Bu hakikaten bir bağlantı sorunu Bütün binalarda bütün yurtlarda bütün sokaklarda yangın ihtimaline karşı devamlı ihtarlar görürsünüz zira geçmişte yaşanan yangınlar unutulmamış 99 sarsıntısını ve evvelkileri sonrakileri yaşamış bir ülke olmamıza karşın zelzele bizim hayatımızın tam içinde olabildi mi 1999 sarsıntısını çok âlâ hatırlayan biri olarak soruyorum on yaşına gelen oğlumun on iki yaşına gelen kızımın hayatının daima içinde oldu mu bu bahis Hayır olmadı O vakit buradan agenda setting yani gündem belirleme konusuna geliyoruz zelzelenin bu ülkede hiç gündemden kalkmaması gerekiyordu bundan sonra da daima gündemde kalması gerekiyor Türkiye’de medyanın en kıymetli sorumluluklarından biri bu diye düşünüyorum Sarsıntı irtibatı konusunu canlı tutmak Üniversitelerin de mahallî idarelerin de en değerli sorumlulukları ortasında bu olmalı Çocuk izleyiciler konusunda bir öteki konu elbette ekranlara yansıyan bu büyük acının imgelerin çocuklar üzerinde yaratabileceği farklı yaş seviyelerine nazaran değişebilecek travmatik tesirleri Bu bahiste da psikoloji alanından çok değerli hocalar çok değerli teklifler paylaştı paylaşıyor ailelerin bunları dikkate almaları gerekir

ÇOCUĞUN ÜSTÜN FAYDASINI GÖZETME KONUSU GAZETECİNİN VİCDANINA ETİK ANLAYIŞINA BEDELLERİNE KALIYOR

İletişimci perspektifinden başka konuyla devam edeyim Zelzele bağlamında çocukların haberleştirilmesi üzerinden gittiğimiz vakit bizim temel referansımız kuşkusuz Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Kontratı Mukavelenin dört temel unsuru var 1 ayrım gözetmeme unsuru 2 çocuğun yüksek faydası prensibi 3 çocuğun yaşama ve gelişme hakkı 4 çocuğun iştirak hakkı Artık bütün bunlar üzerinden bakmamız lazım bizim zelzele haberlerindeki çocuklara O denli baktığımız vakit ayrım gözetmeme unsuru ile başlayabiliriz Ayrım gözetmeme dediğimizde karşımıza çıkan sıkıntılardan biri mültecilere yönelik bir kadro ayrımcı telaffuzların toplumsal medyada üretilmesi oldu mülteci çocuklar da buna dahil Bu türlü bir durumda mülteci yahut Türk vatandaşı çocuklar ortasında hiçbir ayrım yapılamayacağını çok net ve kesin söylemek lazım İkinci temel unsur çocuğun yüksek faydası Zelzele haberciliğinde çocuk manzaralarının kullanılması pratikte şu soruya neden oluyor bazen Kamunun bilgilendirilme hakkı mı yoksa çocuğun yüksek faydası mı daha yüksekte tutulmalı Daha yüksekte tutulması gereken çocuğun yüksek faydasıdır bana nazaran Lakin gazetecilik üzerinden sıkıntıyı ele alan biri kamunun bilgilendirilme hakkı daha yüksektedir diyebiliyor Buradan da baktığınızda şu soruya varabiliriz genel geçer bir gazetecilik kuralları kitapçığı gazetecilerin bir anayasası var mı Yok Tüm gazeteciler şu şu şu unsurlara kesin uymak zorunda buna yemin edelim örneğin Hipokrat yemini üzere mesleksel bir şey bu türlü bir şey var mı Bu türlü bir şey yok Münasebetiyle ne oluyor Gazetecinin vicdanına etik anlayışına kıymetlerine kalıyor iş Çocuğun yüksek faydası mı kamunun bilgilenme hakkı mı sorusunun yanıtı pratikte sende bende BM de UNICEF te değil anda o haberi yapan gazetecilerde oluyor Mevzu şu ki o haberi o anda yapan gazetecinin bu problem üzerine daha evvel düşünmüş olması gerekiyor aslında Hiç düşünmemiş bir gazeteci ise refleks olarak çocuğun yüksek faydasının üstün tutulması gerektiği prensibini etik prensibini yahut çocuk hakkı unsurunu gözetmeyebiliyor Yeniden sarsıntı ülkesi olan bir yerde bunun üzerine çok konuşmamız çok söylememiz çok yazmamız lazım Artık biraz daha ilerliyorum geliyorum üçüncü temel prensibe çocuğun yaşama ve gelişme hakkı Zelzele kelam konusu olduğunda örneğin refakatsiz çocukların yüzlerinin paylaşılması toplumsal medya kullanıcıları tarafından tekrar tekrar paylaşılması afet sürecinde her şey birbirine girmişken toplumsal medya kullanıcıları tarafından çocukların annelerini bulma umuduyla paylaşılması paylaşanlar bakımından sanki çocuğun yaşama hakkını gözeten bir davranış mı Çocukların imajlarının haberlerde toplumsal medyada paylaşılması birebir vakitte bir hak ihlali Münasebetiyle bunun üzerine de düşünmemiz lazım Hakikaten yalnızca gazeteciler aracılığıyla olmuyor bu Kurtarma vazifelisi görüntü çekiyor toplumsal medyaya koyuyor ambulans vazifelisi görüntü çekiyor paylaşıyor Paylaşanlar kamu vazifelileri olabilir sivil beşerler olabilir lakin bu paylaşımlar tıpkı vakitte çocukların kişilik hakkı ihlali manasına geliyor bir yandan Ana rahmine düştüğü andan itibaren sağlıklı doğmak şartıyla çocukların hukuken kişilik hakları var ve yeniden çocuklarla irtibatlı olarak ferdî bilgilerin paylaşılıyor ifşa ediliyor olması bu ifşa sonucunda aslında daha da tahminen kırılgan hale getiriyor çocukları Daha kötüsü kimi durumda yaşama hakkına ziyan veriyor Öte yandan dijital ayak izlerinin yaratılıyor olması sorunu var Üzerinde düşünmemiz gereken çok fazla şey var Temel dört haktan biri çocukların iştirak hakkı demiştim Kimi durumda depremzede bir çocuğun seslenmek istemesi sesini duyurmak istemesi kendisiyle ilgili bir bahiste aslında konuşmak istemesi çok kıymetli bir hak bir yandan Fakat bunun dramatize edilerek gösterilmesi toplumsal medyada paylaşılması ve tekraren paylaşılması tıpkı vakitte da bir hak ihlali Pekala bizim prensibimiz ne olacak Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Mukavelesi gazetecilik etik prensipleri üzere toplumsal medya kullanıcılarının etik unsurlarına gereksinimimiz var tahminen de değil mi Hepimiz sorumluyuz Bir imgenin alınması farklı bir süreç paylaşılması farklı bir süreç tekrar tekrar paylaşılması başka bir süreç platformun buna alan açması algoritmanın bunu öne çıkarması başka bir süreç Bağlantı tarafından baktığımızda problemin pek çok ayağı var Biz sıradan toplumsal medya kullanıcıları olarak bir çocuğun manzarasını like ettiğimizde bile onun yayılmasını sağlamış oburlarının önüne düşmesine aracılık etmiş oluyoruz

Halil Nalçaoğlu Esra senin dediğin üzere bir karşılığı da yok Bu türlü kestirip atan yaklaşımlar da beni birazcık üzüyor Burada bu türlü öbür yerde öbür türlü olabilir Yani işte Aylan bebek olayında diğer türlü olabilir Fakat bu sarsıntıda çok sayıda çocuk fotoğrafının yayınlandığı bir hadisede sanki bu afetten çocukların da etkilendiğini görebilmek bu anlayışa varabilmek için yüz otuz tane çocuk fotoğrafı mı görmemiz mi gerekiyor Gerekmiyor doğal ki

EEB BBC Türkçe’nin bir haberi vardı mesela Çok kıymetli bir haberdi bence Toplumsal medyadan takip ettim Bu refakatsiz çocuk annesi babası olmayan devlet müdafaasına alınmış hastanede yatıyorlar Bir hemşireyi gösteriyor konuşuyor Çocukların ya kolunu ya bir saçını geriden kendisini göstermeden hani sesini duyuruyor çocuğun Orada o dikkati ihtimamı gördüm

HN Bir hafta boyunca kaybolduğu düşünülen bir çocuk fotoğrafı gezdi toplumsal medyada biliyorsunuz Meğer aslında kaybolmamış Kaçırıldı dendi çalındı dendi organ mafyası dendi halbuki ailesi bulmuş çocuğu

HABER YERİNE HABERCİNİN PERFORMANSI ÖNE ÇIKIYOR

Bir yandan da her şeyin o müzikle kurguya dönüştürülme hali var Burada da gerçeği bükmek var Gazeteciler editörler televizyoncular bu bahiste sorumlu bir yayıncılığı kamu faydasını benimsemiyorlar

HN Bu sarsıntısı aşan bir sorun Yani ben şuurlu olarak performans sözünü kullandım Performans haber sunumunda son yıllarda Türkiye’nin bir özelliği oldu Bilmiyorum öbür ülke kanalını ben izlediğimde çok bunu görmüyorum Bütün ana haber sunucularında görüyoruz bir bakıyoruz birisi elini kolunu sallaya sallaya izleyiciye ayar veriyor kızıyor öfkeleniyor bardak kırıyor Adeta bilgi aktarmaktan çok hakikat olduğuna inandığı fikirlere inandırmaya ikna etmeye odaklanmış bir haber sunumu formatı çıktı

Sair vakitte tahminen çok gözümüze batmıyor ancak nitekim büyük acı yaşayan travmatize olmuş insanların dünyasının art planına bu müzikli performansların eklenmesi rahatsız edici Gerçeği bu türlü dramatize ederek kurgulamak yanlışsız gelmiyor bana Özdeşleşme his patlaması ve rahatlama dizgesi istenen tahlil olmasa gerek

Sarper Durmuş Müzikli VTR’ler bizi sanki duyarsız mı yapıyor Ya da olayın ciddiyetini hissetmemizi mi sağlıyor Bu tartışılabilir Ölçülebilir mi bilmiyorum İşin bir de herhalde mesleksel boyutu var Bu afet haber kanallarının aslında gereğince insan çalıştırmadığını da göstermiş oldu Televizyon çalışanlarının da birtakım insani muhtaçlıkları var olağan ki her saatte bir on dakika mola almaları gerekiyor KJ’yi yazan ya da fotoğraf seçen medya işçilerini düşünün Bu on dakikalık molaya girdiğimiz vakit bizi izleyenler diğer kanala gitmesinler niyeti var kanal yöneticilerinde Bu da aslında performansın bir kesimi Business ın bir kesimi Gereğince grup yok Takımlar vardiyalı çalışamıyor ve on dakikada izleyenleri kaçırmak istemiyorlar İşin bir de bu türlü bir boyutu var gazetecilik mesleği açısından

AFET SIRASINDA HAK TEMELLİ GAZETECİLİK DAHA DA KIYMET KAZANIYOR

Yusuf Yüksekdağ Ben de hem görsel kullanımlarıyla ilgili hem de medya kuruluşları medya çalışanları ve hatta tüm kuruluşların misyonları üzerine birkaç şey söylemek isterim Bahsedildiği üzere görsel kullanımlarına dair mutlakiyet arz eden telaffuzlara ben de katılmıyorum Daha evvel görebildiğim kadarıyla da birçok yazıda aslında halihazırda acının temsili ile ilgili doğru yanlış ikiliğinde bir şeyler belirtilmişti

Benim niyetim şu Bunun analizini yapmak ilgili bireye düşüyor Haberleştirdiğiniz özneye hürmet duyun gerçek haber yapın kişisel ve toplumsal ziyanı minimize edin üzere etik kodlar yalnızca yol gösterici olabilir Bölgede kestirim edilemez öngörülemez birçok gazetecilik ve yayın etiği çıkmazı ortaya çıkabilir Bu tip soruların ve çıkmazların üniversal bir karşılığı ve doğrusu olduğunu düşünmüyorum O an gazeteci muhabir ya da editör bağlamı ve mümkün pahaları göz önüne alarak süratli bir karar verebilmeli

Ancak art planda bu analizin yapılması gerektiğinin farkındalığı ve bu değerlendirmede nelerin gözetilebileceğinin bilgisi gerekli Birkaç noktaya sizler değindiniz zati Bu da aklıma şunu getiriyor Şu an belirteceğim şey sonlu bir müşahede ve haksızlık da yapıyor olabilirim Ancak birçok Bağlantı Fakültesi nde etik ya da gazetecilik etiği ders ya da modülleri mecburî ders programlarından kaldırılmış ya da fonksiyonsuz hale getirilmiş üzere gözükmekte Bunlara dair baş yoran ve derslerinde değinen birçok akademisyeni tenzih ediyorum alışılmış ki Lakin ferdi bir efordan çok kurumsal bir etos gerekli Şu an bu değerli bir problem üzere görülmeyebilir Bunu da anlıyorum

Etos demişken de şuna da dikkat çekmek isterim Afet sırasında hak temelli gazetecilik daha da değer kazanıyor Afetlerde afetin kendisi ve afet idaresi türlü hakların ehemmiyeti ve hak taleplerinin önüne geçebilir Bir hak ihlali yahu artık onun sırası mı diyerek küçümsenebilir Ancak afet gazeteciliği ve ortaya çıkan sorumluluklar yalnızca muhabir ve gazetecilerin sorumluluklarından ibaret değil Bence temelde gözden kaçırılan şey de bu oldu Bölgedeki gazeteci ve muhabirlere karşı da sorumluluklarımız var Sarsıntı bölgesindeki can kayıpları ve insani felakete tanıklık eden birçok muhabir var İçinde bulundukları durumla ruhsal durumlarıyla ilgili kendi kendilerine ne derece başa çıkabiliyorlar Bu muhabirler psikososyal ve duygusal dayanağa kesinlikle ki gereksinim duyuyorlardır Şahit oldukları acının karşısında tahminen de kendi durumlarını dillendirmekten dahi çekiniyor olabilirler

Tüm kuruluşlar bir şeyler yapmaya organize olmaya çalışıyor Lakin her kurumun öznelerini mobilize etmeden evvel onların ve yakınlarının fizikî ve ruhsal durumlarıyla da ilgilenmesi gerekli Bunu tetkik etmek de yöneticilerin misyonu

Son olarak daha fazla ses duymaya da muhtaçlığımız olduğunu düşünüyorum Gereksinim sözünü kullandım Bu da yanlışsız değil Bu bir bakış açısının kendisine hürmet problemi Sarsıntı gerçekleşene kadar askıya alınan bilim insanı görüşlerine başvurmaktan öte bir şeyden bahsediyorum Afetin ve daha da kıymetlisi afet siyasetlerinin ve idaresinin etkilediği depremzedeler bayanlar sığınmacılar öğrenciler ve kurtarma çalışmalarına katılanlar ne söylüyor Ne yaşadıkları üzerine buradan spekülasyon yapabiliriz Fakat onların bakış açısı ne Gözden kaçırmış da olabilirim Fakat bilhassa yurt dışından ülkeye gelen arama kurtarma gruplarının tanıklıklarına çok nadiren başvurulması bana çok garip geliyor Ziyan gören ya da ziyan görebilir birey ve kümelerle görüşmenin gerektirdiği kimi hassasiyet ve tedbirler de mevcut natürel Bunlar da gözetilerek biraz daha ses duyabilsek keşke

Dr İstanbul Bilgi Üniversitesi Medya Kısmı Öğretim Üyesi