DİYARBAKIR – Kimi insanlara yaşlı demekte çok telâşlı davranıyoruz. Meğer fizikî durumuna, biyolojik yaşına bakarak yaptığımız bu çıkarsama her vakit yanlışsız değildir. Hayatı algılama ve yorumlama kabiliyetinin yanı sıra hayata karşı duyduğu sorumluluğu yerine getirme çabası içinde olan bir beşere nasıl yaşlı denilebilir ki? “İhtiyar delikanlı” yakıştırması da sanırım bu ikircikli halden doğmuş ve kimi vakit yersiz kullanılsa da lisana yerleşmiştir.
4. Diyarbakır Mukayeseli Edebiyat Günleri’nin onur konuğu Îhsan Colemêrgî’ye gençler, “ Mamo” (amca) diye sesleniyor. Biyolojik yaşına hürmettendir bu seslenme biçimi. Yoksa Colemêrgî’nin hafızası yerindedir, dünyada olup bitenleri sıkı bir biçimde takip etmenin yanı sıra yazacağı yeni kitaplar üzerinde çalışmaktadır. Edebiyat Günleri, “Dağların Sesi” diye lanse etmiştir Colemêrgî’yi. “Biraz abartı var mıdır bu lanse edişte” diye düşünmedim değil. Lakin Colemêrgî’ye kitaplarını imzalatıp iki lafın belini kırınca, Edebiyat Günleri’nin yerinde bir karar verdiğine ikna oldum.
Yaklaşık bir haftadır Diyarbakır’da Colemêrgî. Eşi Besê ile birlikte Wêjegeh Amed’deki (Amed Edebiyatevi) bütün aktiflikleri büyük bir dikkatle izliyor. Yeri geldiğinde soru soruyor ya da talep edildiğinde bahisle ilgili yorum yapıyor. Etkinlikler dışında etrafında toplanan gençlerle Kürt lisanı ve edebiyatı ile Hakkari üzerine konuşuyor, bilgilerini ve tecrübelerini paylaşıyor.
‘TANIDIĞIM ŞEHİRİ BULAMADIM’
Îhsan Colemêrgî’ye, “Diyarbakır’ı dolaşma fırsatı buldun mu?” diye sordum. Diyarbakır Öğretmen Okulu’ndan mezun olup birkaç yıl öğretmenlik yaptığını biliyordum. Hatta artık müze yapılan eski Diyarbakır Cezaevi’nde kalmışlığı da vardı. Bir vakitlerin Diyarbakır’ı ile bugünün Diyarbakır’ını karşılaştırsın istiyordum. Varsayım ettiğim üzere, “Çok büyümüş” diye yanıt verdi. Fakat bunu söylerken sesinde bir memnuniyetten çok hayıflanma vardı. Bu yüzden, “Benim tanıdığım kentin dokusu kalmamış. Gezdim lakin eski kent yerinde yoktu” diye devam etti.
KÜRTÇEYE KATKI VEREN ROMANLAR
Romanlarını Kürtçe, Hakkari’yi anlattığı kitaplarını ise Türkçe yazıyor Colemêrgî. Birinci romanı Cembelî-Kurê Mîrê Hekaryan (Hakkari Beyi’nin Oğlu Cembeli) İsveç’te, 1995’te yayımlandı. Lîs Yayınları’ndan çıkan “Mome” ile “Ezemşer” de emsal bir yolla kaleme alınan, okuru Hakkari’nin dağlarına ve kültürüne götüren öteki Kürtçe romanlarından.
Ancak Colemêrgî çok evvel Kürtçe üzerine çalışmaya başlamış, Kürtçe şiirler yazmış. Yıllar içinde yazdığı Kürtçe şiirleri iki cilt halinde yayımlamaya hazırladığını da bu sohbet sırasında öğrendim.
Colemêrgî romanlarını neden Kürtçe yazdığıyla ilgili sorduğum soruya şöyle yanıt verdi: “Kürtçe benim anadilimdir. Hislerimi en güzel, en içten Kürtçe anlatabildiğime inanıyorum. Zati roman yazarken Kürtçe destanlardan, mirler hakkında anlatılan kıssalardan esinleniyorum. Bu destanlardan ve kıssalardan aldığım tadı bozmak istemediğim için Kürtçe roman yazıyorum. Bir de bizim lisanımız çok baskılara maruz kaldı. Bu baskılara ve lisan kırımına karşı gayret etmenin yollarından biridir Kürtçe yazmak. Lisanın yaşamasına katkıda bulunmak için Kürtçe roman ve şiir yazıyorum.”
HAKKARİ’NİN GÜÇLÜ TARİHİ
Ara başlığa Hakkari’nin varlıklı tarihi dedim lakin Hakkari’nin güçlü bir kültürü de vardır. Hakkari’nin tarihte Ninova ile Tuşba ortasında kaldığını hatırlatan Çolemêrgî, varlıklı tarihinin ve kültürünün de buradan geldiğini vurguluyor.
“Hakkari Suretleri-Sümbül Dağı’nda Ayın Doğuşunu İzlerken” kitabında Colemêrgî’nin 40 makalesi yer alıyor. Bu makalelerde Hakkari’yi, Hakkari’nin ilçelerini, şahsiyetlerini, yaylalarını, dağlarını, ekolojisini, burada yaşamış halkları, tarihi yerlerini tanıtıyor.
“Mezopotamya Uygarlığında Hakkari” isimli kitap ise kapsamlı bir Hakkari tarihi çalışması. Yüzlerce kaynaktan yararlanarak hazırladığı kitaba ferdî alan araştırmalarından edindiği bilgileri de eklemiş Colemêrgî.
Edebiyat kadar tarihe de ehemmiyet veriyor Colemêrgî. Zira ona nazaran ekonomik olarak şuurlu olarak geri bıraktırılmış, sosyolojik olarak aşiretler biçiminde bölünmesi sağlanmış Hakkari’nin. Goethe’nin “3000 yıllık geçmişinin hesabını yapamayan insan, günübirlik yaşayan insandır” kelamını hatırlatan Colemêrgî, tarih alanında yaptığı çalışmalarla ulusal bütünleşmenin önündeki pürüzleri kaldırmaya çalışıyor.
HAKKARİ’NİN ŞANSI
Colemêrgî üzere üretken bir beşere sahip olduğu için Hakkari’nin şanslı bir kent olduğunu düşünüyorum. Zira üstü örtülmüş, gözlerden uzak tutulmuş, hor görülmüş, yok sayılmış olsa da, edebiyatıyla, kültürüyle, doğasıyla, tarihiyle gün yüzüne çıkarmaya çalışan bir müellifi var Hakkari’nin. Tarihi ve kültürü vakte yenilerek unutulma tehlikesi altında birçok kentin, hayatını kentine vakfeden istekli Colemêrgî üzere müelliflere gereksinimi olduğu kesinlikle.
Sohbet uzadıkça, 4. Diyarbakır Mukayeseli Edebiyat Günleri’nin Îhsan Colemêrgî’yi onur konuğu olarak belirlemesinin isabetli bir karar olduğu kanısı pekişiyor. Hayata umutla bakan, aklında taptaze projeler taşıyan 1944 doğumlu bir delikanlı Îhsan Colemêrgî. Üstelik beğenilen sohbet ve yıllar içinde yaşayarak ve okuyarak biriktirdiklerini paylaşmaya istekli bir insan. Diyarbakır’a beğenilen geldin dağların bilge sesi Mamo Îhsan.
