Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) düzenlediği, ‘Demokratik Cumhuriyet Konferansı’nın birinci günü iştirakçilerin konuşmalarıyla gerçekleştirildi.
HDP Eş Genel Liderleri Pervin Buldan ve Mithat Sancar’ın açılış konuşması yaptığı birinci oturumunda, Ahmet Türk, Murat Evrak, Necmiye Alpay, Oya Baydar ve İstek Türmen, Süreyya Karacabey’in moderatörlüğünde “Cumhuriyet: Yüzyılın Muhasebesi” konusunu tartıştı.
HDP, Ahmet Türk’ün korona virüsüne yakalandığını açıklandı. Türk’ün konferansa online olarak bağlanacağı belirtildi.
YÜZ YILIN MUHASEBESİ
“Cumhuriyet’in Kuruluş Dinamikleri”nin tartışılacağı ikinci oturumda moderatörlüğü Ayşegül Devecioğlu üstlenirken, “Cumhuriyet bir kontrat miydi” başlığı ile Barış Ünlü, “Cumhuriyet’in kuruluşunda Kürtler” başlığı ile Hamit Bozarslan, “Demokratik bir milliyetçilik-Neden olamadı” başlığı ile Tanıl Bora, “Türkiye’de kapitalizmin 100 yılı” başlığı ile Özgür Öztürk, “Cumhuriyet’in kuruluş dinamiği olarak patriyarka ve feminist mücadele” başlığı ile Hülya Osmanağaoğlu ve “İnançlar ve Cumhuriyet” başlığı ile Ayhan Yalçınkaya konuştu.
Konferansın dördüncü oturumunda, Cumhuriyet’in anayasal serüveni masaya yatırılacak. Sevilay Çelenk’in moderatörlüğünde Murat Sevinç, “1921 Anayasası: İmkan, ütopya, pragmatizm” başlığı üzerine kelam aldı. Dinçer Demirkent’in “1924 Anayasası: İmkanı kapatan ikinci kuruluş mu” ile kelam alacağı oturumun sonunda Levent Köker, 1961 ve 1982 anayasalarının demokratik cumhuriyet açısından tenkidine dair konuştu.
DEMOKRASİ VE CUMHURİYET
Konferansın ikinci günü ise ikinci yüzyılına girerken “Demokrasi” ve “Cumhuriyet” üzerine değerlendirmeler ile başlayacak. Birinci oturumda moderatör olarak Faruk Alpkaya yer alırken, “2’nci yüzyılda Cumhuriyet fikri” başlığıyla Nilgün Toker, “Cumhuriyet’in demokrasiyle imtihanı” başlığıyla Bekir Ağırdır, “Eşit yurttaşlık” başlığıyla Füsun Üstel, “Cumhuriyet ve Demokratik Ulus” başlığıyla ise Cengiz Çiçek sunum yapacak.
Demokratik Cumhuriyet ve siyasal-toplumsal güçlerin gayret arayışı üzerine tartışmaların yürütüleceği ikinci günün ikinci oturumunda, moderatör olarak Perihan Koca yer alacak. Can Soyer, “Cumhuriyet ve ötesi: İkinci yüzyıl için mücadele” konusunu ele alırken, Ferda Koç Cumhuriyet’in neden demokratikleşemediğini ve nasıl demokratikleşeceğini anlatacak. Nuray Sancar, “Katılımın ötesinde: Halkın demokrasisi, halk cumhuriyeti için sınıfsal bir çerçeve” mevzusuyla konferansta yer alırken Kenan Kalyon, Demokratik Cumhuriyet ve üçüncü yol siyaseti üzerine değerlendirmelerde bulunacak.
KÜRTLER NE İSTİYOR?
“Nasıl bir gelecek, nasıl bir Cumhuriyet” tartışmalarının üçüncü ve dördüncü oturumda ise moderatörler Şebnem Oğuz ve Onur Hamzaoğlu olacak. Bu oturumda Yüksel Genç “Kadınlar ne istiyor”, Aslı Odman “Emekçiler ne istiyor” Mustafa Aslan “Aleviler ne istiyor”, Tayip Temel ise “Kürtler ne istiyor” sorularını cevaplayacak. Livan Orman’ın, gençlerin ne istediğine dair anlatımlarda bulunacağı konferansta, Pakrat Estukyan ise azınlıkların ne istediğine dair fikir yürütecek. Ecehan Balta’ya “Ekolojik toplum imkanı” başlığı ile mikrofon uzatılacak konferans, Haluk Levent’in demokratik iştirakçi iktisadın imkanları üzerine sürdüreceği tartışmaların akabinde açıklanacak sonuç bildirgesiyle son bulacak.
‘ESKİYİ RESTORE ETMEK DEVA DEĞİLDİR’
Konferansın açılış konuşmasını yapan HDP Eş Genel Lideri Mithat Sancar, şunları söyledi:
“Kritik bir eşikte bulunuyoruz. Toplumun büyük kesiti bir çıkış yolu arıyor. Yeni yüzyıla girerken demokratik cumhuriyetin emeli birlikte yürümektir. Amaç eşit yurttaşlıktır. Cumhuriyetin kıymetli özellikleri ve kazanımları var. Çok acı deneyimler yaşadık. Temel olan yurttaşlığın eşit temele oturtulması. Halbuki bizde tam karşıtı olmuştur. Kimlikler lakin devletin beğenilen gördüğü çizdiği çerçeve içerisinde olmuştur. Türkiye toplum olmaktan uzaklaştı. Toplum olmaya gerçek gitme konusunda önemli gayretlere gereksinim vardır. Özgür bir hayat inşa edilmelidir. Toplumsal kontrat gerekecektir. Toplumun mümkün olan en geniş iştirakiyle kurmamız gerekiyor. Gelecek yüz yılı birebir avukatla yaşamamak lazım. Bu siyasal ve zihinsel çizgi farklı siyasal akımlar tarafından pek hoş sahipleniyor. Çeşitli akımlar bu zihniyeti sürdürmeyi kendileri için bir büyük avantaj görüyorlar. Tek çıkış yeni demokratik özgür bir başlangıçtır. Hepimizin birlikte düşünmeye ve yürümeye gereksinimi vardır. Tekçi anlayıştan kurtulmak özgür toplum için kaidedir. Eskiyi restore etmek deva değildir. Bir müddet sonra birebir şey olmaktan mukadderdir. Bizim parti olarak emelimiz iktidar bloğunun kurmaya çalıştığı bu rejimi engellemektir. Bütün toplumun kazanacağı siyasete gereksinim vardır.”
BULDAN: BU, ÜLKEYİ ÇÖKÜŞE GÖTÜRMEKTEDİR
HDP Eş Genel Lider Pervin Buldan da şunları söyledi: “Demokrasiyi daima dışlayan sistemin yarattığı krizleri Türkiye halkları olarak bu süreçte yaşıyoruz. Bütün inanç ve kimlikleri, farklılıkları dışlayan aklın yaratmaya çalıştığı tekçi hegemonya bugünkü tarihi kırılmanın temel nedenidir. Bu, ülkeyi çöküşe götürmektedir. Cumhuriyetin ikinci yüz yılının güçlü bir toplumsal barışla, emeğin hakkıyla buluşması hepimizin sorumluluğudur. Yeni bir siyasi akılla bu amaca daima bir arada yürüyebiliriz. Sıkıntı siyasetlerin kazanması değil eşit ve özgür bir ülkede yaşamak isteyen 85 milyona demokrasi devrini kazandırmaktır. Bütün meselelere kaynaklık eden Kürt probleminin çözümsüzlüğü, cumhuriyetin demokrasi ile buluşmasının önündeki en büyük çatlaktır. Bu çatlağı görebilirsek, Kürt meselesini demokratik, barışçıl olarak çözebiliriz. Hakikatlerle yüzleşmek, hesaplaşmak, toplumsal yaraları sarmak tıpkı acıların yaşanmayacağının en büyük teminatı olacaktır. Bayanların özgürlüğü ve eşitliği ile bir cumhuriyet demokrasiye kavuşabilir. Hak temelli, eşit yurttaşlığa dayanan yeni bir toplumsal mukavele ile bunu yapabiliriz. Bu mümkünü gerçeğe dönüştürmek, birinci yüz yılda dışarıda bırakılanların düşünü gerçekleştirmek hepimizin misyonudur. Farklılıklarımız ile bir ortaya gelmeye devam edeceğiz. Demokratik cumhuriyete katkıda bulunmalıyız. Statüko ve onarım değil yeni bir ömür bizi çağırıyor. Yeni periyodun sahibi Türkiye halkları olacak.”
AHMET TÜRK: DEVLET KÜRTLERİ ASİMİLE ETMEYE ÇALIŞTI
Açılış konuşmasının akabinde, ‘Cumhuriyet: Yüzyılın muhasebesi’ başlıklı oturum başladı. Oturuma birinci olarak korona virüsüne yakalanan Ahmet Türk online olarak konuştu. Ahmet Türk, şunları söyledi:
“Bu değerli toplantıda sizinle olamadım. Bugünü anlamak için geçmişi biraz kıymetlendirmek gerekiyor. Türklük ve Türkçülük, ittihat terakkinin mantığının olduğu bir periyot yaşandı. Bu merkeziyetçi bir anlayıştı. Gayrimüslimlerin nüfusun azaltılması ve Kürtleri asimile edilmesi projesiydi. Bir ulus devlet mantığı yaratma üslubuydu. Sivas ve Erzurum kongrelerinde Kürtlere özerklik verme kelamı vermişse de, cumhuriyet kurulduktan sonra vazgeçildi. Mutabakat büsbütün ortadan kaldırıldı. Pir Said isyanı sonrasında baskılar attırıldı. İdamların genel müfettişler tarafından yapılması o devrin hukukuna aykırıyıdı. İsmet Paşa’nın Kürdistan’da yaptığı seyahatlerle raporlar hazırlamıştı. Bütün projeler Kürtlerin Türkleştirilmesi projesiydi. Ulus devlet mantığı ve devlet siyaseti hiç değişmedi. Devlet baskıcı siyasetle Kürtleri asimile etmeye çalıştı. Yeniden azınlıklar da o denli. Kürdistan’da Ermeniler azınlığa düştü. Artık burada cumhuriyetin ikinci yüzyılına girerken bütün bu yaşananları toplumla paylaşmadan demokrasi bir cumhuriyet inşa etmek kolay olmayacaktır. Kürtlerin eşit olma talepleri karşılanmadan bir değişimden kelam etmek güç. Bu coğrafya yaşanan haksızlıkların anlatılmasıyla değişim ve dönüşüm olabilir. Lakin biz demokrasiye inananlar bunu başarabilir. Kürtlerin neden düşmanlaştırılması halk tarafından düzgün bilinmesi gerekiyor.”
BELGE: CUMHURİYET BİZE PARLAK SONUÇLAR VERMEDİ
Ahmet Türk’ün akabinde kelam alan Murat Evrak, “Cumhuriyet bize parlak sonuçlar vermedi. Yüzyılı aşan bir mühlet kelam konusu. Demokrasisiz geçen bir cumhuriyet. Bu serüvenin sonuna gelmesek de yaklaştığımızı düşünüyorum. Seçime yaklaşıyoruz. Nedir bu kritik devir? Bu ikinci diktatörlük çerçevesinde bir seçim daha kaybedersek ne olacağını varsayım etmek sıkıntı. Bu türlü bir durumda olmamıza karşın bir ara aldık mı? Bir kadro çözülemeyen problemler var. Bugünlerde HDP’nin adayıyla meşgulüz. Niçin Altılı Masa bir ortaya geldi? Demokrasi için. Pekala bir Kürt sorunu yok mu? Buna pek demokratik bir halde yaklaşamıyoruz. Demokrasi konuşacağız lakin Kürtler yok. Akıl almıyor. Biz içinde HDP’nin olmadığı bir Altılı Masa ile demokrasiye ulaşmaya çalışıyoruz. Antidemokratik jakoben bir üslup. Hatırladığım bir demokratik süreç yok” diye konuştu.
TÜRMEN: KÜRT SORUNU HALA KONUŞULMUYOR
Parlamenter demokraside otoriter idarenin daha evvel de olduğuna dikkat çeken İstek Türmen şunları söyledi: “Şu yaşa geldik, demokratik bir cumhuriyette yaşayamadık. Yeni bir şeyi inşa edebileceğimiz bir devirdeyiz. Bir fırsat var. ‘Yeni bir demokratik cumhuriyet kurabilir miyiz’i tartışmanın tam vakti. Kürt sorunu konuşulmuyor Türkiye’de. Kürt sorunu çözmeden nasıl demokrasi gelecek kimse sormuyor. Bütün puzzle’ın kesimleri nasıl bir ortaya getirilecek? Parlamenter demokrasi her vakit demokrasiyi getirmeyebilir bizde olduğu üzere. Parlamenter demokrasi olduğu devirde de otoriter idare vardı. Başkanlık sistemiyle bu kurumsallaştı. Parlamenter demokraside kuvvetler ayrılığından kelam edemeyiz. İktidarda olan parti her şeye kadirdir, muhalefeti dışlar. Yeni bir sistem düşünmemiz gerekiyor.”
ÖNDER: ZAYIF OLANINDAN NE HAYIR GÖRDÜK Kİ GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTERDEN GÖRELİM
Sırrı Süreyya Başkan, kelamlarına Kürtçe “Hoşgeldiniz” diyerek başladı. Konuşmacılar ortasında LGBTİ+ bireyleri olmadığını söyleyen Başkan bu nedenle öz tenkit vererek kelama başlamak istediğini söz etti:
“LGBTİ+ kurum temsiliyeti ıskalanmış. Kendi adıma dışıma atmadan özür diliyorum. Sayın Öcalan’ın bir tek farkı vardır, gerçeğe hürmeti olan tek insandı. Bu çok kıymetli. Cumhuriyetin zalimliğini tekçiliğini konuştuk. Elimizde tahlillerimiz var. Ona nazaran sorunlar tanım ediyoruz. Lakin bu nedir konuşmuyoruz. B.k ayıp duruyoruz. Bu yaklaşımla olmuyor. Kavramlarla başlıyor herkes. Acı çekiyoruz. Parlamenter sistem, o da tüyü dikilmiş. Biz zayıf olanından ne hayır gördük ki güçlendirilmiş parlamenterden görelim. Bu parlamenter rejimle tarihî emeğe en büyük saygısızlığı yapıyorsunuz. Kürtler bu ülkenin istikbalinde kelam sahibi olmak istiyor. Kimsenin hakkına göz dikmeden paylaşmak istiyor. Tıkanmanın bedelini hayatlarımızla ödüyoruz. Bir de lider adayı çıkarıyoruz. Kimi arkadaşlar telaş yapıyor. Şu tezin şahidi olmamız gerekiyor. Madem o kadar bedel ödedik o vakit ‘çözüm biziz’ demek gerekiyor. Bu telaş hali çok incitici. Karşıya da hiç bir şey vermiyor. En berbat tüccar bile bu türlü yapmıyor. Senin kendi kavramın olmalı. Bir halay üzere ele alalım, hepimiz eğlenelim.”
‘KÜRTLER ÖZGÜR LAKİN TÜRKLÜK ESİR’
Demokratik Cumhuriyet Konferansı, “Cumhuriyet’in kuruluş dinamikleri” başlıklı ikinci oturumuyla devam etti. Zerrin Kurtoğlu’nun moderatörlüğündeki oturumda, Hamit Bozarslan, Özgür Öztürk, Hülya Osmanağaoğlu ve Ayhan Yalçınkaya konuştu.
Konuşmacıların değindiği bahislerin satır başları şöyle:
Konferansa online katılan Paris Toplumsal Bilimler Üniversitesi’nden katılan Hamit Bozarslan: ‘Türkiye nasıl kurtuldu?’ diye soruyorlar. İkinci yüzyılda yeni bir soru sorulmalı. Türkiye nasıl kuruldu, kim kurdu, kime karşı kuruldu? Bu soruları sormak gerekiyor. Cumhuriyet kime karşı kuruldu? Türklük Asya’ya karşı zafer olarak nitelendirildi. Sorum, bu halklar cumhuriyet doğduğunda halklar hangi koşullardaydı? Yalnızca Kürtlerden bahsetmeyeceğim. Öteki katmanlardan, fakirlerden, dışlanmışlardan bahsetmek gerekir. Kürtler 1923’te, kuruluş periyodunda hangi şartlardaydı. Kürtler bu devirde yenik bir halk olarak kıymetlendirilir. Kürtlüğün isyana kayması, Lozan’ın ihanet olarak görülmesi, verilen kelamların yerine getirilmemesi… Türklüğü kabul etmeyen Kürtlük, bir tehlike olarak görülmekte. Kürtlük gerici, feodal, lakin obje olarak tanımlanmakta, Türklük ise devrimci, eşitlikçi, öznel bir sınıf olarak bedellendiriliyor. Cumhuriyetle birlikte Kürdistan, genel müfettişlik olarak, sömürge ya da yarı sömürge olarak biliniyor. CHP Türkiye’deki tek parti lakin Kürdistan’da CHP yok. Hudutlar mayınlı hale getirilmekte. 1920’den sonra Kürtlüğü bölen sonlar ortaya çıkmakta. Bütün bu nedenlerle Kürtlüğün yenikliğe uğramış bir halk olarak ortaya çıktığını görüyoruz. Yüz yıl sonra Türkiye’de bugün esir olan kim, özgür olan kim? Türkiye’de bugün Kürtler özgür. Hapishanelerde büyük bir baskı altında. Kürtlük, kendi kanılarında, tarih okumalarında, kendi geleceklerini kurmada, sanatsal yaratıcılıkta özgür fakat esir olan Türklük. ‘Kumaş fakat şehit kanıyla sulanırsa bayrak olur’ diyen bir Türklük özgür olabilir mi? Türkiye’de Türklüğün özgür olmadığını görmekteyiz.”
’12 EYLÜL’DEN BERİ İŞVERENLERİN YÜZÜ GÜLÜYOR’
Özgür Öztürk: Devletçilik siyasetleri, 1930’lu yıllarda mecburiyet sonucu gündeme geldi. Dış ticaret kesintiye uğradığında, birtakım temel gereçlerin ülke içinde üretimi başladı. Endüstrileşme kısa sürdü, 2’nci Dünya Savaşı’yla kesintiye uğradı. Türkiye’de 1950’lerin ortalarına kadar ticaret ve tarım çıkarlarının hakim oldu. Darbelerin bir ekonomik politiği var. Birebir vakitte bir toplumsal ilginin üretildiği bir süreç. Kapitalist üretimin en karakteristik tipi, endüstrileşme olarak karşımıza çıkıyor. İşçileşme elbette göç manasına geliyor. Birinci büyük dalgası, 1960’larda yaşandı. O devirde kent, sanayi çekiyordu. İkinci büyük dalgayı 90’larda yaşadık. Köy boşaltmalar büyük tesir yaşattı. Kırlarda geçinemeyen insanların işçileşmek mecburiyetinde kaldığını görüyoruz. Bu son derece sistemsiz şartlarda gerçekleşiyor. Hem tüccar hem endüstrici hem bankacı üzere birçok alanda sermaye fonu ortaya çıktı. Bu yalnızca Türkiye’ye özgür değil, üçüncü jenerasyon ülkelerde sermaye ve şirket kümeleri ortaya çıktı. 12 Eylül darbesi sonrası sermayenin önü açıldı. O günden beri işverenlerin yüzü gülüyor. Türkiye’de üretim yapan sermaye kümelerinin büyüdüğünü, artık yurt dışında üretim yaptıklarını görüyoruz. Ticaretten holdinge geçen bir sıçrama yaşandı. Türkiye’nin dünya iktisadıyla bağları de derinleşti.
‘KÜRT BAYAN KURTULUŞ ÇABASI GÖRÜLMÜYOR’
Hülya Osmanağaoğlu: AKP iktidarıyla bayan problemi her daim gündemde. Bugün AKP eliyle Anayasa tartışmasında yaşıyoruz, İstanbul Sözleşmesi’nde yaşıyoruz. 1997-98 sürecinde de, 28 Şubat periyodunda de bayanlar üzerinden tartışıyorduk. Bütün tarih yazımı da, Cumhuriyetin kuruluşu dahil, yüklü olarak bu ikilik üzerinden ele alınıyor. Bayanların eşit yurttaş ve vatandaş olması, laiklik tartışması olarak öne çıkıyor. AKP periyodunun İslami baskı istikametinden değerli problemleri olsa da yalnızca laiklik üzerinden bayanların cumhuriyette nasıl yaşaması tartışması iki şeyi beraberinde getiriyor. Bu topraklarda feminist uğraş ve Kürt bayan kurtuluş çabası görülmüyor. Birinci feminist yürüyüş 50 şahısla başladı, artık binlerle yürüyoruz. 2000’li yıllar boyunca erkek şiddetini, bayan cinayetlerini sorguladık, ‘kadın cinayetleri politiktir’ dedik. Patriyarka nasıl ucuz emek haline geldi, AKP’nin nasıl kendini bunun içinde inşa ettiğini konuştuk. Feminist gayret ve Kürt bayan hareketinin kazanımları, İstanbul Sözleşmesi’nden imza çekildi, kayyımlarla Kürdistan’daki Kürt halkının, bayanların kazanımları talan edildi. Birebir formda artık bir anayasa değişikliğiyle bayanlar aileye mahkum edilmek isteniyor. LGBTİ’ler şahsen kriminalize ediliyorlar.
‘KÜRTLER DİN DÜŞMANI İLAN EDİLEBİLİYOR’
Ayhan Yalçınkaya: Cumhuriyetten bugüne, din ile devleti düşündüğümüz her seferinde bir ikilik, bir tansiyon, bir sorunun varlığının bağlamı içinde düşünüyoruz. Cumhuriyetler için din prenslikten daha gereklidir. Cumhuriyetin dine kuşkusuz bir prensten daha fazla muhtaçlığı vardır. Din yıkılırsa devlet yıkılır denir. Din devlete karışmamalı lakin devlet dine karışabilir. Hukuk ile bağlanmış bireylerin bağlamı, bir topluluk oluşturmaz. Vatanperverlik, direkt doğruya dindarlık. Her devletin kesinlikle bir dini vardır, din devletin temelinde yer alır. Dinin temelleri sarsılırsa, devlet ortadan kalkar. Din ile devlet ortasındaki ait çatışmalarla yüklü, birbirinin yerine göz diken bir bağlantı biçimi değil. Tam bilakis iç içe geçmiş durumda. Birinin yüzü ötekinin yüzü. Komünistler, Kızılbaşlar, Kürtler din düşmanı ilan edilebiliyor. Din düşmanlığı devlet düşmanlığı sayılıyor.
