Berzan Cihat Aykaç
DİYARBAKIR – Türkiye’de birçok kesitin umutlarını bağladığı bir seçime gidiyoruz. İktidara karşı bu kadar geniş ölçekte siyasi partinin bütün farklılıklarına karşın bir ortaya geldiği tahminen de yegâne seçimi yaşıyoruz. Çeşitli ittifakların kurulduğu, matematik hesaplarının havada uçuştuğu, toplumun bir bütün olarak heyecan duyduğu bir seçim bu…
Sivil toplum alanında da seçimler ve seçim sonrası senaryolar büyük kıymete haiz.
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO) Lideri Mehmet Kaya ile seçimleri, seçim sonrasını, ekonomiyi konuştuk…
‘HEM İKTİDARIN HEM MUHALEFETİN EN GÜÇ SEÇİMİ’
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Lideri olarak bu seçime dair kanılarınız, beklentileriniz neler?
Yaklaşık 20 yıllık AK Parti iktidarının tahminen de en güç seçimi bu. Türkiye’nin muhalif güçleri için de –yalnızca muhalefet partileri değil- bir halde varlık-yokluğa dönüşen bir seçim bu. Türkiye tarihinin tahminen de en kıymetli seçimini yaşayacağız. Meclis çoğunluğu değerli ancak lider seçilecek kişi de değerli. Bunlar Millet İttifakı ile Cumhur İttifakı ortasında paylaşılırsa Türkiye için daha değerli bir süreç başlayacak. Hangi iktidar gelirse gelsin son 1-1,5 yıl içerisinde yapılan birtakım ekonomik adımlar -tamamen seçime yönelik adımlar- ve sarsıntıda oluşan ekonomik kayıp ister istemez yeni oluşacak idarenin büyük bir ezayı devralacağını gösteriyor. Zira biz doğal kaynaklarıyla borçlarını ödeyebilen bir ülke değiliz. Biz büsbütün ülke olarak üretip satan, imal eden, bulunduğu coğrafyada en güçlü olan ülkelerden biriyiz. Natürel bu en güçlü olmanın temel şartları; demokrasinizin tesis edilmiş olmasında, yatırımcının şeffaflık ve hukukla ilgili meselelerinin olmamasında, komşularınızla bağlantılarınızın düzgün olmasında yatar. Yani bir yerde dış yatırımcı için yatırım yapmaya uygun hale gelmek zorundasınız. İster IMF ile olsun, ister IMF olmasın… Her halükârda bunu yapmak zorundasınız. Önümüze kamu bütçesi ile ilgili kıymetli vergilerin geleceği de nihaidir. Bu seçimi daha da kıymetli kılmaya başlıyor ister istemez. Toplum seçim kadar seçim sonrasını da düşünmek zorunda bu anlamda… Millet İttifakı ve Cumhur İttifakı için yapılan anketlere baktığımız vakit, her ikisi için de Kürt siyasi partisi HDP’nin, daha doğrusu Yeşil Sol Parti ismiyle seçime girecek Emek ve Özgürlük İttifakı’nın, Meclis aritmetiğinde ve seçim sonucunu belirlemede değerli bir noktada olduğunu gösteriyor. Her ne kadar Millet ve Cumhur ittifaklarında yer almasa da seçim sonucunda her ikisinin de ittifak yapmak zorunda kalacağı bir Meclis tablosu çıkıyor önümüze. Bu seçim, HDP’ye ve Kürt meselesine uzak duran bu iki yapının da tekrar karar vermelerini gerektirecek bir durumu ortaya çıkaracak. Yani seçimden sonra iki ittifakın da HDP ile olan alakası, seçim öncesi üzere olmayacak. Bu durum da HDP için daha güçlü bir temsiliyeti elde etmeyi zarurî kılıyor. Hasebiyle genel tabloya baktığımız vakit Türkiye için ve Kürtler için değerli bir seçimdir diyebiliriz.
HDP’NİN İKİ DEZAVANTAJI
HDP, iki ittifakla bu seçime gidiyor; Emek ve Özgürlük İttifakı ile Kürt Özgürlük ve Demokrasi İttifakı… Bu ittifakların işleyişleriyle ilgili neler söylersiniz? İki ittifak da aslında Kürt halkının taleplerini Meclis’e taşıyacaklarını bildiriyor. Seçimden sonra bu türlü bir iklim oluşur mu sizce?
Kürt İttifakı’nın da bu seçimde yer alması değerlidir. HDP’nin hem Meclis’te, hem de bölgede güçlü olabilmesi için Kürt siyasi partileriyle, Kürt sivil toplumuyla kapsayıcı bir takım oluşturması zarurî. Dönüp baktığımızda da bu türlü bir çalışmayı görüyoruz kendilerinde. Suriye’deki sürece baktığımız vakit, Irak Kürdistan İdaresi’yle yürütülen sürece baktığımız vakit seçim sonrası mevcut durumun değişeceğine dair emareleri görebiliyoruz. Bu nedenle HDP’ye değerli bir misyon düşüyor. Lakin HDP’nin bu seçimde iki kıymetli dezavantajı da var. Birincisi, barajın yüzde 7’e çekilmesi HDP için avantaj değil, dezavantajdır. Zira bugüne kadar, bilhassa Türkiye’nin batısında, HDP’nin milletvekili çıkarmadığı vilayetlerde HDP barajı geçsin diye gerek sol kesim, gerekse de bölgedeki Kürtler HDP’ye oy veriyorlardı. Baraj yüzde 7 olunca o oyların değerli bir kısmının CHP’ye kayacağını söyleyebiliriz. Mevcut sistem vilayet bazında milletvekilliğini öne çıkardığı için batıdaki Kürt oylarının HDP’ye gelme mümkünlüğü düşüyor. Bu kıymetli bir dezavantajdır. İkincisi, ittifakta yaşanan meselelerdir. Türkiye Personel Partisi kendi logosuyla seçime gitme kararı verdi. Bilhassa metropollerde milletvekili sayısının düşmesine neden olabilecek bir durumdur bu. HDP’nin oy oranlarını artıracağına dair beklentiler varken, bu nedenlerden dolayı, istenilen bir oy artışı sağlayamayacakları üzere oylarında düşüş yaşayabileceklerine dair bir telaş de vardır. Sol kesitlerin ve Kürdistani partilerin kapsayıcılık gereği bir ortaya getirilmesi değerli bir adımdır fakat kâfi değildir. Bilhassa milletvekili çıkarılabilecek kentlerde, mevcut sistem göz önünde bulundurularak, en üst düzeyde vekil çıkarılabilecek bir sistem oluşturulmalıdır. Bu nedenle HDP için de kritik bir seçimdir. Her ne kadar Kemal beyin destekleneceği açıklanmış olsa da yarın kim iktidar olursa olsun Meclis çoğunluğu değerli bir rol oynayacaktır. AK Parti tahlil sürecinden çok uzaklaşmış, Milliyetçi Hareket Partisi’yle ve kendi içerisindeki şahin kanatla güvenlikçi bir siyaset yürüterek bölgeye yaklaşıyor olsa da güçlü bir HDP’ye Cumhur İttifakı tarafından yahut AK Parti tarafından yeni bir kapının açılabileceğini de söyleyebiliriz. Zira sonuç prestijiyle Kürtler yalnızca bir seçimi yaşamıyor; Kürt varlığı ve temel haklar üzere kavramlar da ön plandadır. Bu sorunun da sırf HDP ve iktidarla çözülmesi mümkün değildir. İşin Suriye ayağı çözülmeden, Irak Kürdistanı’yla bağlantılar bir noktaya gelmeden tek başına HDP’nin ve iktidarın Kürt meselesini istenen noktaya getirme üzere bir bahtı yoktur. Böylece, HDP’nin kurduğu iki ittifak da gerçek ve kıymetli bir adımdır. Lakin daha çok çalışmaların üretilmesi gerekiyor.
Millet İttifakı’nın yayınladığı mutabakat metninde Kürtlere dair rastgele bir ibare bulunmuyordu. Buna karşın Emek ve Özgürlük İttifakı ile -resmi olarak şimdi açıklamamış olsa da- Kürt Özgürlük ve Demokrasi İttifakı Kılıçdaroğlu’nu destekleyecek. Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?
CHP’nin ulusalcı kimlikten uzaklaşıp süratlice kapsayıcı kimliği edinmesi HDP’nin bu bahiste tercihinin temel sebebi olmuştur. Doğal yalnızca HDP’nin tercihi değil, Kürtler de sonuçta oy kullanma konusunda hayli politik bir halktır. Kürtler için bilhassa son iki yıldır güvenlikçi siyasetleri temel alan, Kürt siyasetini büsbütün kriminalize eden, muhatap almayan bir AK Parti-MHP ittifakındansa; ilgi kurmaya çalışan, ziyaretler yapıp HDP’nin değerli taleplerine olumlu referans veren (Kayyım uygulamaları, demokratikleşme gibi) Kemal beyin varlığı bu takviyenin oluşmasında kıymetli bir hisseye sahiptir. HDP’nin, Kürtlerin bu yaklaşımına karşın farklı bir karar alma talihi da yoktu. Zira HDP de siyaset oluştururken halkın taleplerini göz önünde bulundurarak adım atıyor. Bu durum, dikkat edilirse, mahallî seçimlerde de ortaya çıktı. Kimi engellemelere karşın büyükşehirlerde AK Parti’nin adayına kaybettirmek üzere bir duruma gelindi. Bu dayanak değerlidir fakat temel kıymetli olan, yarın Kemal beyin kazanması ve HDP’nin Meclis’e girmesi durumunda nelerin yapılacağıdır. Mahallî seçimlerde yapıldığı üzere ‘deviren’ değil, ‘seçen’ bir pozisyonda olması gerekir artık HDP’nin. Devirdikten sonra seçen ve seçmekle birlikte ülke idaresine bir formda katkı koyacak, içinde bulunacak bir duruma sahip olması gerekir. Bu illa ki ittifakta olmayı gerektirmez. HDP’nin güçlü bir tabanı var, sivil toplum takviyesi var. Bugün AK Parti’ye baktığınız vakit –en büyük eksikliğidir bu- büyük tabloda Kürt göremiyorsunuz maalesef. Millet İttifakı’nın seçildikten sonra önüne koyacağı tahminen de en kıymetli çalışma bu olmalı; 6’lı ittifakın fotoğrafında Kürtler de olmalı. Kürtleri kapsayacak siyasetler, devlet idaresi sağlanabilmeli. Bu yalnızca HDP’nin sorumluluğunda değil, millet ittifakını seçen Kürtlerin de sorumluluğundadır. Millet İttifakı da bunu göz arkası etmeyecektir. Zira meclis aritmetiğinde HDP’nin kapsadığı alan bunun oluşmasını sağlayacaktır.
HDP İLE DE İSTİŞARE YAPILACAKTIR
Kılıçdaroğlu’nun seçilmesi durumunda 6’lı masanın 5 genel lideri ve 2 büyükşehir belediyesi lideri cumhurbaşkanı yardımcısı olacak. HDP ise yaptığı açıklamalarda rastgele bir talebinin olmadığını belirtti. Sizce bahsettiğiniz fotoğrafta Kürtler nasıl yer alacak? Bu 7 kişilik cumhurbaşkanı yardımcısı grup, Kürt probleminin mümkün tahlilinde bir mahzur oluşturabilir mi?
Türkiye’nin şu an en kıymetli eksiklerinden bir tanesi istişare kültürünün AK Parti hükümeti tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Türkiye’nin artık her şeyi bilen ve her şeye karışan bir anlayıştan, her şeyi tartışan, istişare eden bir anlayışa geçmesi gerekiyor. Doğrusu ülkeye çok şey kaybettirdi bu anlayış. Bunu görmemiz lazım. Cumhurbaşkanı yardımcıları yahut bakanları ortasında HDP’nin olmaması ülke yönetilirken bir istişare kültürünün olmayacağı manasına da gelmiyor. Zati Millet İttifakı’nın temel yaklaşımı da bunun üzerinden oluşuyor. HDP ile istişare etmeden, ki yüzde 12-13 oy alan bir partidir, onlardan katkı almadan, takviye almadan, görüş istemeden bir idaresi devam ettirmenin ihtimali yoktur. Siz oyunuzu verdiniz, devirdik, işiniz bitti anlayışı daha makûs bir son getirir. Millet İttifakı istişare eksenli gittiği için… Yani 6 partinin genel lideri ve iki büyükşehir belediyesinin lideri var; burada istişare etmeden iş yapamazsınız esasen. Bu istişareyi Kürtlerle de HDP ile de yapacaklardır.
‘EKONOMİDE İNANÇ TESİS ETMEK ÖNEMLİDİR’
Kılıçdaroğlu’nun kazandığı bir senaryoda iktisatla ilgili ne üzere gelişmeler yaşanır?
Yatırımcının Türkiye’yi tercih etmesinde büyük meşakkatler yaşanıyor. Biraz evvel söz ettiğim üzere, Türkiye doğal kaynakları olmadığı için yatırım yapılabilir ülke pozisyonunu koruma etmesi gerekiyor. Dışarıdan yatırımcının getirilmesi gerekiyor. Güney komşularımızla, Suriye’yle, Irak Kürdistan bölgesiyle, İran’la, Ermenistan’la ticareti süratle geliştirmemiz gerekiyor. Avrupa Birliği üyesi ülkeler için de şu an en ucuz üretim merkeziyiz. Gerek güç fiyatları gerekse iş gücü maliyeti açısından Türkiye şu an avantajlı bir pozisyondadır. Buna karşın istenen yatırımı çekemiyor. Tahminen de Millet İttifakı’nın en değerli aracı budur, bunu kullanacaktır. Bunu yanlışsız yönettiği takdirde Türkiye, çok kısa bir vakitte olmasa bile, süreç içinde enflasyonun, döviz kurlarının, ihracatın, istihdamın süratle düzeleceği bir duruma gelebilir. Burada kıymetli olan dış yatırımcıya ve kredi kuruluşlarına o inancı verebilmektir. Bu itimadı tesis edebilmek için de 6’lı Masa aktörlerinin kendi içlerinde duruşları, verdikleri bildirilerin da güçlü ve inandırıcı olması gerekiyor.
Şu an yaşanan ekonomik krizin, zelzele ve sel felaketlerinin sandığa yansıması nasıl olur?
AK Parti’nin en sıkıntı seçimidir bu. Aslında ekonomik manada sorun yaşayan, satın alma gücünün epey düştüğü bir devirdeyken, nüfusun yüzde 14’üne yakınının etkilendiği, şimdi net olarak ortaya çıkmamış olsa bile büyük bir mali yıkıma neden olan; ihracatta, sanayi üretiminde ve istihdamda yüzde 10’luk hisseye sahip bir bölgenin sarsıntı üzere bir süreci yaşaması AK Parti’ye olumsuz yansıyacaktır. Bunu çok kısa bir müddette değiştirecek bir ekonomik modeli getirme üzere bir bahtları da yok. AK Parti, lokal seçimlerde Kürt oylarının ne kadar değere sahip olduğunu görmesine karşın siyaseten sağlıklı bir adım atamadı. Bu saatten sonra bu türlü bir adım atma mümkünlüğü da yok esasen. Ülkede ekonomik kriz çok derinken, satın alma gücünün düştüğü yüksek enflasyon mevcutken, Kürtlerin çok değerli bir kısmı Millet İttifakı’nın adayını destekliyorken AK Parti için tahminen de en problemli seçim olacaktır. Anketlere baktığımız vakit da AK Parti’nin Meclis çoğunluğunu yakalaması imkânsız görünüyor. Cumhurbaşkanlığı seçiminde de Kılıçdaroğlu’nun önde olduğu görülüyor. Bunların temel sebebi biraz evvel söz ettiğim ekonomik sorun, üzerine sarsıntı felaketinin yaşanması ve Kürt meselesinden uzaklaşmış olmalarıdır. AK Parti için bu seçim bir noktada varlık-yokluk sıkıntısına dönüşüyor.
DİYARBAKIR TEK AKILLA YÖNETİLEMEZ
Diyarbakır’da 84 sivil toplum kuruluşuyla Kent Muhafaza ve Dayanışma Platformu oluşturdunuz. Bu platformun zelzele sürecinde yaptığı çalışmalarla ilgili resmi kanallardan yaşadığınız problemler oldu mu? Belediyelere kayyım atanmamış olsaydı elinizin daha güçlü olacağına inanıyor muydunuz?
Bizim platformu kurmamızın nedeni esasen Büyükşehir Belediyesi’ne kayyım atandığı için Kent Konseyi’nin kurulamamış olmasıdır. Yani sivil aklın, kentin bileşenlerinin, kent hafızasını taşıyan yapıların kentin idaresinde bulunmamaları bizi bu usule itti. Yoksa olağanda seçimle gelen büyükşehir belediyelerinde kent kurulu kurularak bu kasvet ortadan kaldırılıyordu. Sarsıntıyla birlikte çabucak bir ortaya gelerek bir kriz masası oluşturduk. Kentin kendi kendine ayağa kalkmasını sağlayacak dayanak; yıkıntılara müdahaleden tutun, barınma ve aşına kadar sağlandı. İkinci günden sonra, başta Adıyaman olmak üzere, sarsıntıdan etkilenen etraf vilayet ve ilçelerimize yardım götürdük, hala yardım etmeye devam ediyoruz. Adıyaman’ın endüstrisinin olağanlaşmasını sağlayacak ikili çalışmaları da kendileriyle yürüteceğiz. Doğal ki lokal idarelerin takviyesi elimizi daha da güçlendirirdi. Kenti yöneten, kentin temel gelirlerine sahip, hepimizin vergilerinin gittiği yer belediyelerdir. Belediyeler bütçesi güçlü kuruluşlardır. Doğrusu belediyelerden istediğimiz takviyesi bulamadık. Lakin sarsıntı sürecinde valilik ve AFAD ile koordineli çalıştık. Zira nitekim birinci müdahaleleri bizler yaptık. AFAD’a ihtiyaç duymadan iş makinelerini hem Diyarbakır’daki hem de etraf vilayetlerdeki yıkıntılara gönderdik. Barınma ve aş gereksinimlerini da AFAD ve valilikle birlikte bir hafta boyunca biz düzenledik. Ancak sarsıntı sonrasında sivil toplumu katmadıkları bir süreç izlemeye başladılar. Bu gerçek değil. En son, ikazlarımıza karşın, Seyrantepe’de Dicle Irmağı kenarına yaptıkları çadır kent için bir sürü masraf yapıldıktan sonra iptal edildi. İstişaresiz yapıldığı için bu tıp sıkıntılar ortaya çıkıyor. Bölgede yapılacak konutlarla ilgili de istişare yapılması koşuldur. Bu kentin iş insanı, mühendisi, çalışanı belediyelerin ve valiliğin bütçesini karşılıyor. Kurumların görüşü alınmadan, kurumlarla istişare edilmeden yapılmamalıdır bunlar. Biz bu kentte yaşıyoruz. Yıllardır bu kentin ekonomik hafızası bizde, bu kentin toplumsal hafızaları bizleriz. Kısa müddetliğine vazifeye gelen yönetimciler tek başlarına, istişare etmeden, istişareden gerçek sonuca ulaşamazlar. Diyarbakır hiçbir formda tek akılla yönetilecek küçüklükte bir kent değildir.
Kılıçdaroğlu ve CHP heyeti de Kent Müdafaa ve Dayanışma Platformu’nu ziyarete geldi. Bu görüşmede seçimlere dair bir mevzu gündem oldu mu? Veyahut Kılıçdaroğlu’ndan seçimlere yönelik bir ziyareti bekliyor musunuz?
Sağ olsunlar hem Kemal beyefendi, hem Pervin Buldan Dayanışma Platformu’nu ziyaret ettiler. Her ikisine de çalışmalarımız hakkında bilgi verdik. Ne yapabiliriz diye sordular. Her ikisine de teşekkür edip mümkünse yardımları Adıyaman’a, Maraş’a, Pazarcık’a, Elbistan’a kaydırmalarını bilhassa rica ettik. “Biz Diyarbakır’da yaralarımızı sarıyoruz fakat öteki kentlere süratle dayanak vermelisiniz” dedik. Yani büsbütün bir geçmiş olsun ziyaretiydi.
‘BANKALAR EZA YARATIYOR’
Geçtiğimiz günlerde Türkiye Bankalar Birliği’nin işletmeler için almış olduğu borç ertelenmesi kararına uyulmadığını belirtmiştiniz. Bu hususta bir gelişme yaşandı mı?
Depremden etkilenen vilayetler için düzenlenen takviyelerde maalesef istenilen bir usul oluşturulamıyor. En son 6 vilayet daha afet bölgesi ilan edildi. Bunda bir zahmet yok, ek edilsin lakin her ilin sarsıntıdan etkilenme boyutu farklıdır. Bu nedenle her ile farklı uygulamalar, farklı takviyeler, farklı teşvikler belirlenmelidir. Maalesef toptancı bir bakış açısı, bir yaklaşım var. Bu da ister istemez birtakım uygulamalarda dertlerin oluşmasına neden oluyor. Mesela KGF kredileri bölgeye istenilen oranda yansıtılmadı. Bankalar Birliği 11 vilayette işyeri oturulmaz halde olduğunu belirleyen işletmeler için erteleme önerisi getirdi. Diyarbakır’da bu durumda yaklaşık 9 bin işletme var. Sarsıntıdan etkilenen işletme sahiplerine bu ertelemeyi ve takviyesi vermek zorundasınız. Maalesef geçmişte olduğu üzere bölgedeki bankalar, alınan kararlara karşın, uygulamada külfet yaratıyorlar. Daima yaşadığımız bir durum bu. Mağduriyet yaşamış üyelerimize hâlâ bir dönüş olmadı. Bu durumu maliye bakanına da BDDK’ya da ilettik ve alınan kararların uygulanmasını talep ettik.
