Son devirde kendinizi yorgun, hayattan keyif almaz, tükenmiş ve dertli mı hissediyorsunuz? Hatta Mabel Matiz’in son günlerde epeyce tanınan olan Antidepresan müziğinde yer alan “Kesmiyor ne ilaç ne antidepresan. Çözemedim valla, çok enteresan. Kafayı yiyorum” kelamları sizi mi tanım ediyor? Merak etmeyin, yalnız değilsiniz.
Ekonomik kriz nedeniyle pek çok şahısta oluşan mahrumluk ve yoksulluk duygusu, psikolojiyi de olumsuz etkiliyor. Yapılan araştırmalar, ekonomik kriz ile ruhsal rahatsızlıklar ortasında paralel bir münasebet olduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar da ekonomik kriz nedeniyle antidepresan kullanımının arttığına ve krizin pek çok bireyde dert bozukluğu yarattığına dikkat çekiyor.
Ekonomik kriz ile psikoloji ortasındaki bağı, Ruh Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Halis Ulaş ve Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya ile konuştuk.
ENFLASYON SON YILLARDA KATLANDI
Türkiye’de enflasyon son yıllarda önemli artış gösterdi. TÜİK’in sayılarına nazaran 2018 yılında 20,30 olan yıllık enflasyon, 2022 yılında yüzde 64,27 olarak açıklandı. Lakin TÜİK’in bilgileri epeyce tartışmalı. Çünkü Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) 2022 yılı için enflasyon sayısını, yüzde 137,5 olarak ölçtüğünü belirtti. Enflasyonun artışı, gerek ülke iktisadında gerekse de gündelik hayatımızda pek çok dengeyi de değiştirdi.
Tüm bu sayılar ortasında gündelik sohbetlerin başköşesine ekmek, süt ve yumurta üzere temel besin unsurlarına arkası arkasına gelen artırımlar, konut kiraları nedeniyle mesken sahibi ve kiracılar ortasında yaşanan uyuşmazlıklar yerleşti. Sohbetlerin içeriğinin bu kadar değiştiği, artırımların ‘fiyat güncellemesi’ olarak halka yansıtıldığı bir periyotta, psikolojimizin tüm bunlardan etkilenmemesi düşünülemezdi elbette.
“Hiçbir şey yapmak istemiyorum”, “Gelecek planım yok”, “Antidepresana başladım” üzere cümleler de gerek toplumsal medyada gerekse de dost sohbetlerinde en çok sarf edilen cümleler ortasında yer alıyor.
2021 YILINDA 60 MİLYON KUTU ANTİDEPRESAN SATILDI
Ruh Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Halis Ulaş da antidepresan kullanımının yıllar içinde arttığını belirtiyor. 2003 yılında 14 milyon kutu antidepresan satışı yapılırken 2007 yılında bu sayı 26 milyona çıktı.
Prof. Dr. Ulaş, CHP Adana milletvekili eczacı Burhanettin Bulut’un antidepresan satışları konusunda hazırladığı raporu örnek gösteriyor. Rapora nazaran, 2017 yılında 48 milyon kutu antidepresan satılırken 2021 yılında bu sayı 60 milyona ulaştı. Sıhhat Bakanlığı dataları ile bu bilgiler örtüşüyor. Çünkü bakanlık tarafından 2009-2020 ortasında antidepresan kullanımının yüzde 70 arttığı tabir ediliyor.
Prof. Dr. Ulaş, ilaç kullanımının artışıyla psikiyatri polikliniklerine müracaat oranında da ahenk olduğunu tabir ediyor: “Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın 2017 ile 2020 yılları ortasında 15 milyon 405 bin kişinin psikiyatri polikliniklerine başvurduğunu açıklaması, yaşanan artışla uyumlu görünüyor.”
‘BELİRSİZLİK ORTAMI KORKUYU ARTIRIYOR’
Prof. Dr. Ulaş, pandemi devrinin bireylerin ruh sıhhatine yaptığı tesirle ekonomik kriz periyodunda yaptığı tesirlerin farklılık gösterdiğini tabir ediyor. Bunun en net işaretinin de son periyotta artan antidepresan kullanımdaki artış olduğunu söylüyor. Bir öteki data olarak da Birleşmiş Miller tarafından yapılan ‘mutsuzluk’ raporunu veriyor. Türkiye’nin 146 ülke ortasında mutsuzluk sıralamasında 2022 yılında sekiz basamak gerileyerek 112. sıraya yerleştiğini hatırlatıyor: “Tüm dataları bir arada düşündüğümüzde; hem antidepresan kullanımında hem mutsuzluk oranında hem de psikiyatri polikliniklerine müracaatta artış var.”
Prof. Dr. Ulaş, ekonomik kriz nedeniyle kendisine ve diğer tabiplere başvuran kişi sayısında artış olduğunu da kelamlarına ekliyor: “Krizle birlikte yoksulluk ve mahrumluk duygusu kadar belirsizlik duygusu da oluşuyor. Siz de farkındasınızdır birçok kişi ömürle ilgili projeksiyonlarını seçime endekslemiş durumda. Hasebiyle ekonomik krizle bir arada gelen belirsizlik ortamı, insanlarda korkuyu da artırıyor” diye konuşuyor. Prof. Dr. Ulaş, dertle baş etme yolu olarak alkol ve uyuşturucu unsur kullanımında da artış olabileceğine işaret ediyor.
‘KİŞİLERİN VAR OLAN RUHSAL PROBLEMLERİ DA TETİKLENİYOR’
Prof. Dr. Ulaş, temel gereksinimlere ulaşımın zorlaşmasının, artan mesken kiraları nedeniyle barınmanın önemli bir probleme dönüşmesinin ya da okula gönderdiği çocuğuna beslenme çantasına kâfi gıdayı koyamamanın insan psikolojisinde önemli tesirleri olduğunu anlatıyor. Ayrıyeten farklı bir noktaya da dikkat çekerek “Kişilerin var olan ruhsal problemleri da tetikleniyor” diyor.
Bu periyotta ruhsal bozukluğun en çok telaş bozukluğu ve depresyon olarak kendini gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Ulaş, “Dolaylı olarak travmalara bağlı ikincil durumlar ortaya çıkabilir. Şahısların işlevselliğinde bozulma da yaratabiliyor. Mesleksel işlevselliğinde, aile münasebetlerinde, var olan ebeveyn sorumluluklarında sorun yaratıyor. Bu dolaylı olarak üretkenliği de olumsuz etkiliyor. Kişisel olarak etkilenen durumlar belirli bir orana ulaşınca, toplumun da etkilendiği bir duruma dönüşüyor. Örneğin, konut sahibi kiracı hengameleri görüyoruz. En küçük hengameler şiddete dönüşüyor. Çaresizlik, çözümsüzlüğü beraberinde getiriyor ve şiddet en kolay çözümmüş üzere görülüyor.”
“İşsizlik ve yoksullukla çaba edilmediği sürece kişisel olarak gayret etmek çok katkı sağlamayacaktır” diyen Prof. Dr. Ulaş, kliniklerdeki yüke işaret ediyor. 5-6 dakikada hasta görmenin mümkün olmadığını anlatarak “Polikliniklerdeki yük azaltılmalı, psikiyatr sayıları ve toplum ruh sıhhati hizmetleri artırılmalı” diye öneriyor.
‘PANDEMİDE BAŞLAYAN RUHSAL MESELELER EKONOMİK KRİZLE DERİNLEŞTİ’
Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya da pandemi devriyle başlayan ruhsal problemlerin ekonomik kriz ile derinleştiğini belirtiyor: “Pandemi, öncelikle bireylerin ömürlerini, varlıklarını tehdit eden, bir travma tecrübesi olarak ruhsal tesirlere yol açtı. Ama bu travmatik tesirler bireyin sınıfsal yapısı, sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri, kişisel özellikleri ve ruhsal altyapısı çerçevesinde tesirlerini gösterdi. Pandemi devrinde, çalışanları yok sayan ve sermayeyi gözeten siyasi tercihlerin yapılması, bu periyotta ruhsal pek çok sorunun oluşmasına sebep oldu.
Derin yoksulluk üzere bir yeni kavram tam da bu devirde sözcüklerimiz ortasında yer bulmaya başladı. Ekonomik kriz, pandemi mühletince yaşananları daha da katmerli hale getirdi, ruhsal yapımızdaki krizi de derinleştirdi. Akabinde gelen ekonomik krizle, yoksulluk ile bağlı ruhsal belirtiyle başvuranların sayılarını artırdı. Ancak krizlerin gerçek tesirlerini saptayabilmek için kapsamlı epidemiyolojik araştırmalara gerek olduğunu hatırlatmak isterim.”
‘ÇÖZÜM YOKSULLUĞU ORTADAN KALDIRMAK’
Depresyon ve telaş durum bozukluğunun, süreklileşmesi halinde ne çeşit tesirleri olur? Bu soruya iki türlü cevap veriyor Prof. Dr. Kaya: “Yoksulluk ve yoksunluğun kalıcılaşması ile ortaya çıkan duyarsızlaşma ve yabancılaşma, beraberinde edilgenliği getirebilir. Bu da boyun eğicilik ile sonlama riskini taşır. Herkes duyarsızlaşmıyor ve kanıksamıyor. Tersine öfke duyan, karşı çıkan, isyan eden bireyler var. Öfkelerini sağlıklı ya da sıhhatsiz biçimde sergileyenler de var. Artan öfke, dolaylı olarak kabahat davranışını artırma riski taşıyor. Ancak öfke, örgütlü bir dayanışma içinde olursa tarihi de değiştirebilir. Şayet bireyin karşı çıkışı sonuç alamaz, tüm yolları tıkanır ve demokratik olarak sahip olduğu temel haklar engellenirse, bu durum ümitsizliğe yol açabilir. Lakin ümitsizlik bir yazgı değildir ve her vakit umutla beraberdir. Her sürecin kendi aksisini da yaratır.”
Prof. Dr. Kaya da Prof. Dr. Ulaş üzere yoksulluğun ve gelir adaletsizliğinin giderilmesinin en temel tahlil olduğunu tabir ediyor: “Krizlerin olmadığı, yoksulluğun, sömürünün, ayrımcılığın ve ötekileştirmenin olmadığı, eşitliğin, temel kozmik bedellerin önde ve üstte olduğu bir demokratik ülke olmak birinci koşul. Bireyin yapması gerekenler ise dayanıklılığını artıracak uğraşlar. Evvel ne olduğunun, ne yaşadığının şuuruna varmak. Elbette dayanışma da çok kıymetli. Şayet ruhsal sıkıntılar yaşıyorsa da bununla ilgili ruhsal yardım almak gerekiyor. Bunu bir insan hakkı olarak talep etmek. Bunların kıymetli olduğunu düşünüyorum.”
