2022 Everest Birinci Roman Ödülü’nü kazanan Elif Demirel’in romanı ‘Geceden Beri’, Everest Yayınları tarafından yayımlandı. Demirel, salt bir bayan kıssası anlatmıyor; kitapta yalnızca bayan karakterler yok. Erkek karakterler de kendi ağızlarından yazılmış hikayelerini anlatıyorlar. Hatta kitapta kendi erotik macerasını anlatan bile var.
Asuman Kafaoğlu-Büke, Bahriye Çeri, Gülfem Pamuk, Irmak Zileli ve Zekiye Antakyalıoğlu’ndan oluşan 2022 Everest Yayınları Birinci Roman Müsabakası heyeti, ‘Geceden Beri’ kararını, “Batıl ile aklı, masal ile gerçeği, geçmiş ile bugünü güçlü imgelerle yoğuran, günümüz beşerinin telaşlarına, sırlarına ve karanlık yanlarına büyülü gerçekçiliğin penceresinden aynalar tutan ve her bir aynasını çiçeklerle bezeyen özgün bir roman. Müellif, tabiata ve beşere saygılı anlatısı, güçlü lisanı ve sıradan olanı sıradışı kılma maharetiyle bu mükafata layık bulunmuştur” münasebetine dayandırmıştı.
Biz de Elif Demirel’le ‘Geceden Beri’yi ve toplumsal hayatımıza da istikamet veren kodları konuştuk.
Everest Birinci Roman Ödülü’ne başvurmaya nasıl karar verdiniz? Kazanmayı bekliyor muydunuz şaşırdınız mı? Sonraki süreç nasıl işledi sizin için?
‘Geceden Beri’yi tamamladıktan sonra toplumsal medyada gezinirken Everest Yayınları’nın Birinci Roman Yarışı müracaatlarının başladığını gördüm. Tam da romanı bitirmişken bu haberi görmek beni müsabakaya başvurmaya itti diyebilirim. Evrakımı gönderdim ve sonuçlar açıklanana dek müsabakayı düşünmemeye karar verdim. Sonuçta bu bir müsabaka, tek kazanan olacaktı ve kazanmamak üzere bir ihtimalim de vardı. Lakin belgeme ve Gece’ye sahiden çok güveniyordum. Bu sebepten, müsabakayı kazandığımı haber vermek için aradıklarında çok şaşırdım dersem palavra söylemiş olurum. Sonraki süreçte ise çok fazla dönüş/yorum/eleştiri aldım. Bunların birden fazla olumluydu lakin saçma sapan bir sürü şeyle de karşılaştım. Giysi biçimimden fotoğraflarıma, mezun olduğum kısımlardan kullandığım parfümün markasına kadar -en hafif tabirle- şuursuzca pek çok suçlama gördüm. Aslında bu yansıların çok kolay bir nedeni var; genç bir bayan olmam. Müsabakayı bir erkek kazansaydı, benim karşılaştığım hiçbir saçmalıkla karşılaşmayacaktı eminim.
Toplumumuzun büyük bir bölümünün kendini gerçekleştirebilmiş, üretken, akıllı, yetenekli bayanlara alerjisi var. Zira bayansan yalnızca bir şey olabilirsin; ya mesleğinde başarılı lakin sönük biri olacaksın ya da göze hitap eden, daha çok dış görünümüne ehemmiyet veren lakin muvaffakiyet peşinde koşmayan biri olacaksın. İkisini birden olmaya kalktığında bu türlü saçmalıklarla uğraşmak zorunda kalabiliyorsun. Olağan bu benim için hiçbir vakit sorun teşkil etmedi, bu ahmaklıkları ciddiye almamayı ve onlarla baş edebilmeyi erkenden öğrendiğimi düşünüyorum.
‘BİLGE BİR KOCAKARININ HİKÂYESİ’
‘Geceden Beri’ isimli kitabınız orta ara erkek kahramanların da içinde bulunduğu bir bayan kitabı diyebilir miyiz? Karanlık, koyu, kimi vakit korkutucu ‘Gece’ imgelemini bir bayana isim olarak vermek nereden aklınıza geldi?
Aslında yola bir kocakarı öyküsü yazmak için çıkmıştım. Doğayı ve tabiatın lisanından anlayan kocakarıları her vakit çok etkileyici ve büyülü bulmuşumdur. Romanın odağında bir bayan var, evet ancak bu salt bayanların öyküsü değil. Örneğin; ‘Mine’ isimli kısımda büsbütün erotik bir kısım yazma arzum vardı ve o kısma o dilekle başlamıştım. Bu sebepten kısmın Adalet Ağaoğlu’nun ‘Ruh Üşümesi’ isimli romanından bir alıntıyla başlaması benim için kaçınılmazdı. Karakteri bir bayan olarak kurgulayacak ve o erotik kısmı bir bayanın ağzından yazacaktım. Ancak kendimi biraz zorlamak istedim ve anlatıcıyı erkek yaptım. Bir erkeğin ağzından o kısmı yazmak benim için süperdi. ‘Gece’yle görüşen öbür erkek karakterlerin de bende özel bir yeri var. Daima bayan karakterler yazıyordum ancak bu romanla birlikte onu da biraz kırmış oldum.
Tek bir cümleyle anlatmam gerekseydi, bu roman için bilge bir kocakarının kıssası derdim. İsim sorunu işe şöyle gelişti; romandaki karakterlerin birçoklarının ismini büyük annelerimin ya da dedelerimin isimlerinden seçmeye karar vermiştim. Hatta birinci başta ana karakterimin ismi Gece değil, Hayal’di. Büyük büyük babaannemin ismi Hayal olduğu için onu seçmiştim. Soy ağaçlarından, eskiye dek uzanan kayıtlardan biraz daha araştırma yaptım ve Gece ismiyle karşılaştım. Gece’yi görür görmez çok sevdim ve bağrıma bastım. O denli bir karakter için Gece’den daha uygun bir isim olabileceğini sanmıyorum açıkçası. Vakit dilimi olarak da geceyi çok severim. Karanlığı aydınlığa, yalnızlığı kalabalığa, sessizliği gürültüye, ay ışığını gün ışığına her daim yeğlerim.
Gece, mahallelinin başvurduğu biri… Hiçbir efor göstermeden herkesin sırrını biliyor lakin onlara verdiği öğütler başta düzgün gelse de hiçbiri sahiden düzelemiyor. Bunun nedeni gerçeğin unutularak iyileşileceğini düşünmeleri ancak gerçekle tekrar ve tekrar yüzleşmeleri mi?
Bunun asıl sebebi Gece’nin taşıdığı lanet elbette. Şifa bulmak için onunla görüşen herkes sıkıntılarından bir biçimde kurtuluyor lakin sonrasında kesinlikle apayrı bir kaygıyla karşılaşıyorlar. Natürel bunda yanlış bir tahlil yolu denemeleri de tesirli. Hangimiz, lanetli bir kocakarının ağzından dökülen tek bir cümleyle iyileşebiliriz? Dikkat ettiyseniz romanda Gece’nin ağzından bir sefer dahi şifacı olduğuna dair bir ibare okumuyoruz. Bayanın bu türlü bir savı zati yok ki! Lakin yalnız yaşayan, yaşlı, kocasız, çocuksuz, meskenden çıkmayan, tek bir akrabası dahi olmayan bir bayan olduğu için herkes ona şifacı bir kocakarı rolünü biçiyor. Bunda Gece’nin yaşının çok büyük bir tesiri var olağan. Mesela Gece genç bir bayan olsaydı, erkek ziyaretçileri onu tek başına ziyaret edemezdi. Yüksek ihtimalle eşleri bunu onaylamazdı zira. Yaşlı bir bayan cinselliğini kaybetmiş bir bayandır ve cinselliğini kaybetmiş bir bayan topluma nazaran pek çok açıdan tehlikesizdir.
‘ROMANIN EKOFEMİNİST TARAFI OLSUN İSTEDİM’
Bölüm isimleri neden daima çiçek isimleri?
Gece’nin köy hayatının anlatıldığı kısımlarda doğayı ön planda tutmaya çalıştım. Büsbütün olmasa dahi romanın ekofeminist bir tarafı da olsun istedim. Gece’nin özünde, çocukluğunda, yaşadığı köyde otlar, toprak, ay, ağaçlar, çiçekler hepsi çok değerli ve hatta çok kutsal. Gece geçmişinden bir parçayı yani çiçeklerini o yıkık dökük gecekonduya da taşısın istedim.
Kitabın bir kısmında “Dinimiz de bilime, eğitime önem verir. Hem Rabbimin, Peygamber Efendimize birinci buyruğu de ‘oku’ değil midir? Peygamber Efendimiz ‘Beşikten mezara kadar ilim öğreniniz’ buyurmamış mıdır?” diyor Garam. Bilimin artık dinin gölgesinde kaldığını düşünmeniz ve bunu yine düşündürtmekle ilgili bir derdiniz olduğunu düşündüm. Gerçek mudur?
Garam bir din kültürü öğretmeni. Hatırladığım bütün din kültürü öğretmenlerim müthişti, çok baskıcı ve hoşgörüsüzdü. Garam’ı uygun ve öğrencilerini çok seven, yalnızca dine değil, bilime sanata da ehemmiyet veren bir öğretmen olarak yazmak istedim bu yüzden.
Gece kendisine gelen komşusuna “O rüyayı tekrar tekrar görmene sebep, bir türlü gerçek manada görememiş olmandır. Önce görmeyi öğren. Sonra da otur yaz” diyor. Sahiden görenler midir müellifler ya da her muharrir sahiden görür mü sizce?
Gece, bilmiş bilmiş konuşan bir kocakarı olduğu için bu türlü süslü ve keskin cümleler kurması olağan. Lakin ben bu sorunun yanıtından tam olarak emin değilim. Herkes bir şeyleri görüyor elbette fakat pek az insan, herkesin baktığı şeyden bambaşka bir sonuç çıkartıp, o sonucu bir sanat pratiğinde deneyimliyor sanırım ya da tahminen bunların hiçbir ehemmiyeti yoktur ve bu mevzulara o kadar da baş yormamak gerekir.
Kitabınızdaki mahallede yaşayan herkesin bir döngüsü var ve onu kıramıyorlar gibi… Tıpkı durumlar karşısında birebir reaksiyonları verdikçe, birebir sonuçları alıyorlar üzere ne dersiniz?
Evet. Rutin sarihtir, korunaklıdır. İnsanların, özellikle fakirlerin zar güç kurdukları bir nizam vardır ve onu değiştirme fikri dahi korkutucu gelir. Sistem, güvenlik demektir.
Papatya isimli hikayenizde 16 yaşındaki bir gençle evlenen bayanın hikayesini anlatıyorsunuz. Konutta kalmamak için, hakikaten aşık olarak evlenen lakin karşılıksız bir aşk. Bayan, onu sevmediğini daima söyleyen kocasını ‘Başımda bir adam olsun’ diyerek boşamıyor. Kendisini sevmeyen bir erkeğe duyulan ‘aman başımda olsun’ fikri sizce toplumsal bir baskının eseri mü, yoksa kimi bayanların yalnız bir hayatı düşünememesinin mi?
Beni istemesi, sevmesi gerekmez, bir kocam olsun kâfi diye düşünüyor o bayan. Zira diğer bir ihtimali bilmiyor. Sizin de söylediğiniz üzere, büsbütün toplumsal kodlarla ilgili bir konu. Bu kodlarla büyütülmüş, böylesi gelenekler tarafından kuşatılmış bayanlardan ‘Erkeksiz bir bayan, bisikletsiz bir balığa benzer’ ya da ‘Kurtuluşu bir diğerinde görmek, yıkılmanın en inançlı yoludur’ kısmına ışınlanmalarını beklemek saçma olur natürel.
‘İNSAN NE DEĞERİNE OLURSA OLSUN TUTKULU VE ONURLU DURMALIDIR’
Hayatta düşmek, kalkmak ya da hiç kalkamamanın da bir hareket olduğunu fakat hiçbir şey yapmamamın, üretmemenin, yanlış yapmaktan korkmanın yaşamamak olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bir de daima durağan olmanın insanı yaşlandırdığını…
Bu, kendimle olan kavgamdan ileri gelen bir sorun galiba. Çoğunlukla sanki gereğince üretiyor muyum, diğer şeyler de yapabilir miyim, daha fazlasını yapabilir miyim, daha güzel yazabilir miyim, daha etkin olabilir miyim diye kendi kendimi yerim. Lakin vakit bana, herkesin durma hakkının olduğunu ve insanların bu hakkı kullanmalarının çok da makûs bir şey olmadığını öğretti. Dehşet elbette ayıp bir his değil fakat barındırmayı ya da beni ele geçirmesini istediğim bir his de değil ne yazık ki.
İnsan, bir yanardağ üzere kaynıyorsa etrafındaki her şeyi ve herkesi yakmayı da göze alabilmeli diye düşünüyorum. Orta yaşını geçmiş lakin arı üzere çalışan, üreten, yorulmak bilmeyen bayanlar görmek çok hoşuma masraf. Yaşlanınca o bayanlar üzere olmak isterim. Sakin, şık, arbededen kaçınmayan, buralardan üreterek geçip giden bayanlar üzere… İnsan, her ne değerine olursa olsun tutkulu ve onurlu durmalıdır, ben buna inanırım.
‘GİDEREK GÜÇLENEN FEMİNİST HAREKET, KARAMSAR OLMADIĞIM AZ HUSUSLARDAN BİRİ’
“Her ay düzenli olarak kanayan ancak ölmeyen bir mahluktan herkes ve her şey korkar. İlah bile…” diyorsunuz. Bayanların güçlerinin tam olarak farkında olmadığını ve sindirilmeye çalışıldığını mı düşünüyorsunuz?
Kesinlikle bu türlü düşünüyorum. O cümleyi de ziyadesiyle inanarak yazmıştım. Her ay sistemli olarak kanayan ancak ölmeyen birinden korkmakta yarar vardır bence.
Umutsuz ya da karamsar olmadığım ender bahislerden biri, giderek güçlenen feminist hareket. Bayanlar her geçen gün dayanışmanın kıymetinin, bayanın yurdunun yeniden ve fakat bir bayanın olduğunun farkına varıyorlar, Adem’in kaburga kemiğini kurcalayan Tanrı’ya birlikte öfkeleniyorlar. Öfke, bilhassa son vakitlerde çok sık haşır neşir olduğum bir his. Öfke dinamiktir, daima harekete geçmeye zorlar. Hareket etmeye, özellikle birlikte hareket etmeye gereksinimimiz var zira bayanlar dünyayı durdurmaya da yine döndürmeye de muktedirdir.
Kasım’ın söylediği “Karnı dümdüz. Çocuk doğurmamış. Doğursaydı şişerdi. Doğum kiloları kalıcı demiyor mu herkes” lafı erkeklerin bayana karşı yaptığı sözsel bir şiddet değil mi?
Evet, bu da toplumsal kodlarla ilgili bir sorun. Bayanların evlendikten, doğum yaptıktan sonra kilo olmaları kaçınılmaz bir şey topluma nazaran. Kasım da o toplumun insanı, bu halde değerlendirmesi çok olağan, ondan beklenen bir şey.
Öykülerinizin birinde “İyi biri olmanın her koşulda kendisini kurtaracağı fikri, insanın en büyük sanrısıdır. İnsan, acımasız olma hakkını gerektiği yerde kullanmayı bilmeli ve bundan vicdan azabı duymamalıdır. Sen arkadaşına yeteri kadar yardımcı olduğunu düşünüyorsan, ona yeteri kadar yardım etmişsin demektir. Daha fazla kurcalama…” diyorsunuz. Düzgün insanı olmakla fazla vermeyi mi karıştırıyoruz sizce? Düzgün insan olarak anılmak için kendimizden mi vazgeçiyoruz?
Arada ince bir çizgi var tahminen. Yalnızca güzel bir insan diye anılmak için güzelliği asla hak etmeyen insanlara uygunluk yapmaya devam etmemeliyiz tahminen de. Her şeyin bir bedeli varsa, insan birtakım bedelleri ödemelidir diye düşünüyorum. Affetmek, bağışlayıcı olmak İlah olmaya niyetlenmek tahminen de, bilmiyorum. İnsanın bir oburunu affedemeyeceği durumlar da vardır, olmalıdır, hayat bu türlü bir şeydir çünkü.
