Becky Ferreira
İçinde yaşadığımız cihan, gaz ve milyarlarca ışık yılını kapsarken şu ana dek ne olduğu açıklanamayan gizemli bir husus olan karanlık unsurdan meydana gelen geniş bir filamentler (ipliksi yapı) ağı olan ‘kozmik ağ’ ile birbirine bağlıdır.
Şimdi ise, bilim insanları bu filamentler boyunca daha evvel hiç görülmemiş kalıplarda hizalanmış haldeki galaksileri tespit ettiler; yayınlanan yeni araştırma, kozmosun büyük ölçekli mimari yapısı içinde yer alan galaksilerin evrimine ışık tutan bir keşif niteliğinde. Araştırma, kozmik ağın uzay-zaman içinde yer alan galaksilerin evrimi üzerindeki tesirini gözler önüne seren ve günden güne artan bir delil kümesine katkı sağlıyor.
EVRENİN ÖRÜMCEK AĞI
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde astronom olan Stefania Barsanti’nin öncülüğünde çalışan araştırmacılar, Avustralya’da heyeti Siding Spring Gözlemevi’nde sürdürülen SAMI Galaksi Araştırması dahilinde gözlemlenen yüzlerce galaksiyi inceledi. Kraliyet Astronomi Derneği’nin Aylık Bülten’inde yayınlanan yeni bir araştırmada aktarıldığı kadarıyla, takım, bir galaksinin (balon gibisi global bir yapıdaki) merkezi çıkıntısının kütlesinin, kozmik ağ içindeki yönelimiyle temaslı olduğu ve galaksilerin meydana geldiği “hale” yapıları içeren “galaksi oluşumuna dair bir hafızayı” ortaya çıkardığını duyurdu.
Barsanti ve meslektaşları, yayınladıkları makalede, “Galaksilerin kozmik ağ içerisinde açısal momentumlarını nasıl kazandıkları, galaksi oluşumunu ve evrimini manaya noktasında büyük ehemmiyet taşıyan bir unsur” diyor: “Galaksiler Evren’de rastlantısal biçimde dağılmadıkları ve sistemli filamentler ve duvarlar boyunca konumlandıkları için, özelliklerinin konut sahibi halelerinden ve bu halelerin gelişim gösteren kozmik ağdaki aktüel pozisyonundan ve geçmişinden etkilenmesi beklenir.”
Daha evvelki araştırmalar, bir galaksinin kozmik ağ içerisinde bulunduğu pozisyonun kimyasal içeriği üzerinde tesirler yarattığını ve galaksilerin, öteki pek çok akıl almaz keşiflerin yanında, kozmik filamentlerin dönüşünü izlemek hedefiyle kullanılabileceğini gözler önüne sermişti.
OLUŞUMU ETKİLEYEN GÖRÜNMEZ ETKEN
Bu esnada Barsanti ve meslektaşları, bir galaksinin merkez çıkıntısının kütlesi ile filamentle hizalanması ortasındaki olası bir bağlantı üzerinde çalıştılar. Yaptıkları simülasyonlar, daha büyük çıkıntılara sahip galaksilerin, içinde gömülü oldukları filamente dik olan eksenler üzerinde dönme eğiliminde olduklarını, daha küçük çıkıntılar barındıran galaksilerin ise ağa paralel döndüğünü, buna rağmen şimdiye kadar hiç kimsenin gerçek uzaydaki bu eğilimi fark etmediğini ortaya koyuyor.
Araştırmacılar makalelerinde, “Ortaya çıkan ilgi cazip bir soru, çıkıntıların özellikleri ile gözlemlerdeki dönüş–filament hizalanma eğilimleri ortasında bir bağıntı tespit edip edemeyeceğimiz” diyorlar.
“Galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin dönüş eksenlerini tanımlamak için SAMI Galaksi Araştırması’ndan ve kozmik ağı tekrar yapılandırma emelini taşıyan derin ve son derece eksiksiz (Galaksi ve Kütle Birleşimi) GAMA araştırmasının spektroskopik çalışmalarından faydalanıyoruz” diye devam ediyorlar: “Bu tahliller galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin oluşum düzeneklerine ışık tutmaya yardım edecek.”
Gözlemler, büyük bir çıkıntıya sahip olan galaksilerin kozmik filamente kıyasla dik bir eksende dönme eğilimi gösterdiğini, daha küçük çıkıntılara sahip galaksilerin ağa paralel döndüğünü ortaya koyarak simülasyonlarla uyumlu bir görünüm sergiledi. Bu model, galaksilerin oluşabileceği farklı yollara bağlanabilir. Düşük kütleye sahip galaksiler temelde filamentten akan gazlardan bir ortaya gelirler; bu nedenle daha büyük olan kozmik yapı ile tıpkı hizada konumlanırlar. Buna karşılık, yüksek kütleye sahip galaksiler, büyük ihtimalle, bir ortaya gelme sürecinde dik bir yönelim gösteren galaksiler ortasındaki çarpışmaların eserleri olabilir.
DAHA FAZLA ARAŞTIRMAYA GEREKSİNİM VAR
Ekip, makalelerinde, “Galaksi dönüş–filament hizalanmaları ile çıkıntının büyümesi ortasında gözlemsel bir ilişki keşfettik” diyor. “Bu temas, galaksi oluşum simülasyonlarında görüldüğü üzere, dönme ve çıkıntı oluşumuna neden olabilecek birleşmelerle izah edilebilir.”
Araştırma, kozmik ağ ile ona dolanık haldeki galaksiler ortasında var olan irtibata dair diğer bir çarpıcı bakış sunuyor. Buna emsal detayların gözlemsel bağlamda saptanması çok güç olabilir; tekrar de SAMI Gökada Araştırması üzere integral alan spektroskopisi (IFS) projeleri, bu detayları git gide daha fazla gözler önüne seriyor. Bu doğrultuda, Barsanti’nin takımı, on binlerce galaksiyi gözlemleyebilecek olan Hector Galaksi Araştırması üzere yeni jenerasyon IFS çalışmalarını sabırsızlıkla bekliyor.
Barsanti ve meslektaşları, “En yakın kozmik filamente nazaran dönüş hizalamasını değiştirmeyle bağlantılı süreçlere dair ek ipuçları, çıkıntılar ve diskler üzere galaksi bileşenlerinin farklı dönüş–filament hizalanmaları incelenerek keşfedilebilir” diyor.
“Analizlerde kullanılan görece az sayıdaki galaksi ve sonuçların istatistiksel değerinin zayıf olması sebebiyle, simülasyonlarla ahenk sergileyen dengeli bir görünüm sunsalar da, şimdilik yalnızca galaksi oluşum senaryoları bağlamında düşündürücü ipuçlarına ulaşabiliyoruz” sonucuna varıyorlar: “Hector araştırması üzere yakında başlayacak olan IFS galaksi araştırmaları, galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin oluşumunun yolunu açan fizikî sistemlerle ilgili dönüş–filament hizalanmalarından daha güçlü sonuçlar çıkarmanın yanı sıra galaksi dönüşlerini belirlemede lokal ve global ortamların rollerini sınırlayabilecektir.”
Yazının yepyenisi vice.com sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
