İran ve Afganistan’da bayan hakları tehlikede. Süregelen uygulamalar ve yeni yasa tasarıları bayanların kamusal hayattaki varlığını tehdit ediyor. Afgan bayanlar Taliban’ın Afganistan’daki idaresi ele geçirişinin ikinci yılında haklarının güzelleştirilmesini ve eğitim hayatına geri dönmeyi beklerken, İranlı bayanlar “Tesettür ve İffetin Teşvikiyle Ailenin Korunması” yasa tasarısının meclisten geçmesi halinde çok daha sert cezalarla karşı karşıya kalmaktan korkuyor. İran’daki kısıtlamalar ve cezalar bayanları olduğu kadar erkekleri de tehdit ediyor. Bu mevzuda İranlı direktör Saeed Roustayi’nin aldığı ceza ülkemizde de günlerce konuşuldu ve memleketler arası toplum tarafından muhataplara “sinemacıların, sanatkarların, akademisyenlerin, gazetecilerin ve kamu faydasını gözeten birçok meslek kümesinin caydırıcı cezalarla terbiye edilmemesi” konusunda açık davetlerde bulunuldu. Lakin memleketler arası alakalar “demokratik kıymetlerin gölgesinde” geliştirilmeye devam etti. Afganistan milletlerarası sisteme her geçen gün biraz daha entegre edilirken İran ve ABD ortasında imzalanan esir takası mutabakatı çerçevesinde Güney Kore Merkez Bankası, İran’a ilişkin altı milyar dolarlık fonu İsviçre’ye transfer etti.
İşte Farsça basında bu haftanın öne çıkan haberleri…
Afgan bayanların eğitim için verdiği mücadele
Afganistan’da Taliban’ın Kabil merkezli İslam Emirliği’ni tekrar kurmasının üzerinden iki yıl geçti. Buyrukluk kurulduğunda öteki ülkelerle barışçıl münasebetler kurulmak istendiğinin, ölçülü ve bayan haklarına saygılı bir siyaset izlenileceğinin sinyalleri verilmişse de Afgan bayanlar Eylül 2021’den bu yana türlü kısıtlamalarla karşı karşıya kaldılar. ABD Barış Enstitüsü’nün (USIP) raporuna nazaran, Afganistan’da bayan ve kız çocuklarına karşı yetmişten fazla kısıtlayıcı kararname çıkarıldı. Bunlardan biri de eğitim öğretim haklarının askıya alınmasıydı. (Tolo News, 15 Ağustos)
Taliban Afganistan’da denetimi ele geçirir geçirmez 12 Eylül 2021’de karma eğitime son verdiğini açıklamıştı. Evvel kız çocuklarının İslami kıyafet yönetmeliğine uygun formda giyinerek sadece bayan yahut yaşlı erkek öğretmenlerden ders alabileceklerini duyurdu. Akabinde daha da ileri giderek ve kız çocuklarının eğitim alabilecekleri tesislerin yetersizliğini münasebet göstererek kız ortaokullarının kapatılması talimatını verdi. Buna nazaran altıncı sınıfın üzerindeki kız çocukları eğitimden men edildi. Ortaöğretimdeki yasaklar üniversitelere de sıçradı. Bir sonraki duyuruya kadar Afgan bayanların ülkedeki üniversitelere girişleri yasaklandı. Böylelikle Afganistan’da kız çocuklarının ve bayanların eğitim hakkı yalnızca ilköğretimle sonlandırılmış oldu.
Eğitime erişimin sonlandırılması global yansılara yola açtı. Çok sayıda ülke bu mevzuyu, dünya ile Afganistan ortasında büyüyen uçurumun ana nedeni olarak nitelendirdi. BM Global Eğitim Elçisi Gordon Brown, salı günü yaptığı açıklamada “Afgan kız çocuklarının eğitim görmemesi ve Afgan bayanların istihdam edilmemesinin cinsiyet ayrımcılığı olduğunu, insanlığa karşı cürüm sayılması gerektiğini ve Milletlerarası Ceza Mahkemesi tarafından sorumluların yargılanması gerektiğini” söz etti.
Yetkililer daha evvel bu yasağın en son olmadığını ve bu mevzudaki çalışmaların sürdüğünü söylemişti. İslam Buyrukluğu sözcüsü Zabihullah Mücahid, “reforma muhtaçlık duyan meseleler olduğunu inkâr etmiyoruz” demişti. Lakin şimdi bayanların beklediği o duyuru gelmedi. (Tolo News, 16 Ağustos)
Taliban Yüksek Tahsil Bakanlığı yetkilileri, bir yılda beş yüz ellisi İslam tarihi ve kültürü uzmanı olmak üzere 850 üniversite profesörünü işe aldıklarını açıkladı. Bu uygulamanın hedefi dinî ilimlerin kapasitesini yükseltmek ve Afganistan’ın tüm bölgelerinde “kapsamlı dinî uzmanlıklar” oluşturmak. Lakin yetkililer, bu program kapsamında üniversitelerin yine kız öğrencilere açılmasıyla ilgili rastgele bir şey söylemedi. (Afganistan International, 21 Ağustos)
Başörtüsü yasa tasarısının 39 hususu kuruldan geçti
İran’da Ahlak Polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden Mehsa (Jina) Emini’nin vefatının akabinde başlayan ve rejim zıddı şovlara dönüşen aksiyonlarda, İranlı bayanların başörtülerini çıkarıp sallamaları yahut yakmaları artık alışık olduğumuz bir pratik haline geldi. Kamusal alanda gitgide artan bu sivil itaatsizlik aksiyonlarına karşı hükümet harekete geçti. Aylardır üzerinde çalışılan yasa tasarısı, İranlı bayanları çok daha sıkıntı günlerin beklediğinin habercisi…
İran’da “Tesettür ve İffet Kültürünün Teşvik Edilerek Ailenin Korunması” ismiyle bildiğimiz yasa tasarısı son günlerde İran medyasının da gündeminde. Reformculara yakın Etemad Gazetesi’nde yayınlanan habere nazaran tasarının 39 unsuru Hukuk ve Yargı Komitesinden geçmiş bile.
Günler evvel yapılan kapalı oturumda anayasanın 85. hususu yeterince (72. unsuru ile uyumlu olmak kaydıyla) yasa yapma yetkisi meclisin alt komitelerinden birine, Hukuk ve Yargı Komitesine verilmişti. On bir üyeli bu kurulda, meclis iç tüzüğüne nazaran, üyelerin 2/3 oyuyla hazırlanan kanun geçirilebilir. Bu ortada küçük bir not, komite üyelerinin birçok aşırı radikallerden oluşuyor. Manevî önderliğini 2021 yılında hayatını kaybeden Ayetullah Muhammed Taki Misbah Yezdi’nin yaptığı Payidar Cephesi’ne de yakın isimler.
Etemad Gazetesi, şimdiden (iki gün içinde) tasarının 39 hususunun onaylandığını yazıyor. 70 unsurluk tasarının tamamının onaylanması ve bir müddetliğine yürürlüğe girmesi bekleniyor. Bu durumda bayanları çok daha güç günler bekliyor. Çünkü tasarının; tırnak uzatmanın, manikür ve pedikür yaptırmanın yasaklanması, üniversitelerde ve okullarda çarşaf giymenin zarurî kılınması, okullarda din adamı istihdamının desteklenmesi ve Besic’lere (gönüllü milisler) şok tabancası ve biber gazı taşıma müsaadesi verilmesi üzere birtakım yeni kısıtlamaları içerdiği söyleniyor.
Şu ana kadar bu tasarıyı oluşturan hususlardan hangisinin onaylandığı yahut onaylanacağı belirli değil. Hukuk ve Yargı Komitesinde, üzerinde mutabakata varılan 39 unsurun hangileri olduğu şimdi bilinmiyor. Etemad Gazetesi, uzun bir müddettir kimsenin tek başına sorumluluk almak istemediği yasa tasarısı konusunda nihayet üç erkin (yasama-yürütme-yargı) devreye girdiğini ve tasarı yasalaştıktan sonra da uygulama konusunda artık bu sorumluluğu paylaşacaklarını yazdı. Burada sorumluluğun tek bir organda değil külliyen devletin tüm organları, yapıları, kurum ve kuruluşları tarafından alındığı, onaylanacağı ve uygulanacağı belirtiliyor. Bunun temel maksadı faturanın tek bir organa yahut kuruma kesilmesini önlemek üzere duruyor. Böylelikle Reisi hükümetine gelen reaksiyonlar absorbe edilmiş ve İslami normların tüm devlet aygıtları tarafından sahiplenileceği ve korunacağı argümanı da güçlendirilmiş olacak (Etemad Gazetesi, 20 Ağustos)
‘Milli Sinema’ eğitimi
İran rejimi, 75. Cannes Sinema Festivali’nde FIPRESCI mükafatı kazanan ve Türkiye’de başarılarıyla isminden sıkça kelam ettiren “Leyla’nın Kardeşleri” sinemasının imalcisi ve direktörü Saeed Roustayi’yi, “rejim zıddı propaganda yapmak” suçlamasıyla altı ay mahpus cezasına çarptırdı. Ceza kapsamında Roustayi ve üretimci Cevad Noruzbegi 6 aylık cezalarının yirmide birini yani 9 günü cezaevinde geçirecek, beş yıl sinema faaliyetleri ile uğraşmayacak ve Şii İslam’ın kalelerinden sayılan Kum kentinde “Yerli, ulusal ve ahlakî sinema eğitimi” alacak. (Entehab Gazetesi, 15 Ağustos)
İran Sinema Direktörleri Birliği bahisle ilgili Instagram hesabında yaptığı paylaşımla kararı kınadı ve “İran sinema tarihindeki en garip mahkeme kararı” ile karşı karşıya olduklarını söz etti.
Takas muahedesinin 6 milyar dolar bedelindeki meyvesi
İran ve ABD ortasında imzalanan esir takası muahedesine nazaran, Biden idaresinin İran petrolünün Güney Kore’deki satışından elde edilen ve yaptırımlar çerçevesinde dondurulan 6 milyar dolarlık varlığı hür bırakması bekleniyordu. Bunun karşılığında Konutun Hapishanesi’nde “casusluk” suçlamasıyla tutulan beş çift asıllı İran-ABD vatandaşı ülkelerine dönebilecekti. Bu doğrultuda paranın Katar’da İran’ın da ulaşabileceği bir hesaba gönderilmesine karar verildi.
20 Ağustos’ta Güney Kore medyası, ülke bankalarında dondurulmuş olan İran’a ilişkin varlıkların takas ve transferi kapsamında yaklaşık 6 milyar dolar bedelindeki fonun İsviçre Merkez Bankası’na aktarıldığını duyurdu. Bu doğrultuda İsviçre Merkez Bankası, elindeki 6 milyar dolarlık won’u döviz piyasasında evvel dolara, akabinde euroya çevirmeyi planlıyor. Yonhap Infomax’ın ismi açıklanmayan bir döviz piyasası kaynağına dayandırdığı haberine nazaran, önümüzdeki beş hafta boyunca her gün yaklaşık 300 milyar won (223,85 milyon dolar) ila 400 milyar won’un dönüştürülmesi planlanıyor. İran’ın resmi haber ajansı ISNA, Güney Kore Maliye Bakanlığı’nın hususun türel ve diplomatik hassasiyeti sebebiyle yorumda bulunmayı reddettiğini yazdı. (ISNA Haber Ajansı, 21 Ağustos)
Yedi yıl ortadan sonra tarihi fotoğraf
İran İslam Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Buyruk Abdullahiyan, Suudi Arabistan’daki istişarelerinin devamında Cidde’de Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile bir ortaya geldi. Bu fotoğraf, Abdullahiyan ile Muhammed bin Salman’ın yan yana verdiği birinci kare olması bakımından epey değerli.
Taraflar bölgesel ve memleketler arası gelişmeler hakkında üç buçuk saat boyunca verimli bir görüşme gerçekleştirdi. Fars Haber Ajansı’na nazaran Riyad’daki yeni büyükelçisi Ali Reza İnayeti de bu görüşmede hazır bulundu. Abdullahiyan, Suudi Arabistan ile olağanlaşma kapsamında bir gün evvel de mevkidaşı Faysal bin Ferhan ile görüşmüştü. Abdullahiyan, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Suudi Arabistan Hükümdarı Selman bin Abdulaziz’in resmi daveti üzerine, Riyad’ı uygun bir vakitte ziyaret edeceğini açıkladı. Taraflar ortasındaki bu diplomatik gelişmelerin, Orta Doğu’daki vekalet savaşlarının sonuçlandırmasında tesirli olacağı söylenebilir. (Fars News, 18 Ağustos)
