Metin Alparslan
Hitit iktisadının en değerli öğelerinden biri kuşkusuz tarımdı Ziraî eserler Hititler için yalnızca Escort bayan ticareti yapılabilen ya da zenginlik sembolü olan mallardan biri değildi Ziraî eserler devletin devamını sağlayan adeta hayatın ön koşuluydu Lakin Anadolu da tarım büyük ölçüde yağmura bağlı olduğundan başarılı biçimde Escort sürdürülmesi hayli zordu 1 2 yıl üst üste kâfi yağmurun olmaması yalnızca halkı değil Hitit Devleti ni de güç duruma sokabiliyordu Bu nedenle bu coğrafyada bir devletin kurulabilmesi ve güçlenmesi Bayan escort için öncelikle besin üretiminin garanti altına alınması gerekiyordu İşte Hititler bu bahiste kendilerinden önce Anadolu da yaşayan tüm toplumlardan daha başarılı oldular Ve bu sayede siyasi birliklerini evvel bir devlete sonra da bir imparatorluğa dönüştürdüler
Hititçe metinlerde arazi ve tarla sözleri için çoklukla Sümerce A ŠÀ ideogramı kullanılırdı Bu yerleri üç farklı kümeye ayırmak mümkündür Birinci küme saraya ilişkin topraklardı Bu toprakların angarya Hititçe šahhan ve luzzi karşılığında özel bireylerin kullanımına verilmesi mümkündü İkinci küme tapınağa ya da kentlere ilişkin topraklardı Hitit hükümdarı hem sarayın yani devletin hem de dinin başı olduğundan bu iki kümenin da mutlak hâkimi durumundaydı Üçüncü küme ise özel şahıslara kral tarafından bağışlanan topraklardı Bilhassa Hitit başşehri Hattuša da ele geçen toprak bağış evrakları bu küme toprakların somut ispatlarıdır Onlar ortasında hükümdarın çivi yazılı mührün baskısını taşıyan ve bağışlanan toprakla birlikte ne üzere malların taşınmazlar kimin huzurunda şahitliğinde bağışlandığını belgeleyen tabletlerdi Bu üzere dokümanlarda kaydedilen tüm mallar toprakla birlikte mal ve mülk o kişinin vefatı durumunda varislere kalıyordu Bu sayede Hitit devletinde tarım bir nebze olsun özel bireylerin eline de geçmiş oluyordu
SUÇLUYU CEZALANDIRMAK YERİNE MAĞDURİYETİ KALDIRMAK
Hitit kanunlarının en kıymetli özelliklerden biri ağır olarak tazminat içermesidir Farklı bir formda söyleyecek olursak Hitit kanunları hatalıyı cezalandırmak yerine bu kabahat nedeniyle ortaya çıkan mağduriyeti ortadan kaldırmayı tercih ederdi Bu nedenle Hitit kanunlarında toprağın ve mülkiyetin korunması ile ilgili de birçok unsur bulunur Bir unsurda 168 bir arazinin hudut ihlali hatası kelam konusu edilmiştir Kanuna nazaran arazi sonu ihlal eden kişi yanlışsız hududu çekmekle bir arada 1 koyun 10 ekmek 1 kap KA GAG birası mahiyeti tam olarak bilinmeyen bir bira türü cezası ödemekle ayrıyeten araziyi dinî açıdan temizlemekle cezalandırılıyordu Bu unsurdan mülkiyetin devlet garantisi altında olduğunu açıkça anlayabiliriz Tekrar metinlerden öğrendiğimize nazaran bağımsız bir çiftçi 4 gün kendisi için 4 gün ise tımar yeri için çalışırdı
Bahsettiğimiz toprak bağış dokümanlarından topraklar hakkında farklı detayları öğrenmemiz mümkündür Anlaşılması vakit zaman çok sıkıntı olan bu cins metinlerde yerler üzüm bağı incir ağacı harman yeri üzere özellikleriyle ormanın ardında üzüm bağının ardında üzere pozisyon özellikleriyle ve ölçüleriyle kaydedilmiştir Bu çeşit evraklardan yalnızca toprakların değil toprağa ilişkin tüm alet edevatın hayvanların ya da çalışanlarının da kral tarafından şahıslara devredildiğini anlıyoruz Devredilen mülkün olağan şartlarda geri alınması ya da diğer bireyler tarafından istenmesi mümkün değildi Bu türlü durumlara mahzur olmak için bu tip dokümanlara özel bir husus ekleniyordu Gelecekte şahsa ve onun oğullarına kimse itiraz etmesin Buradan mülkün babadan oğula miras bırakıldığını da öğreniyoruz Bu üzere miras yoluyla sahip olunan yerler için kanun unsurları de vardı
YERALTI TAHIL DEPOLARI
Tarımı yapılan tahıllar ortasında en kıymetlileri arpa ve buğdaydı Çoğunlukla Hitit başşehri Hattuşa da ele geçen metinlerinden bu tahıllar ile yapılmış yüzden fazla ekmek çeşidi belgelenmiştir Tahılın yanı sıra bağcılık ya da bahçecilik de yaygındı Üzüm elma incir zeytin ve nar yetiştirildiği üzere mercimek nohut bakla burçak kimyon salatalık kişniş pırasa soğan sarımsak safran maydanoz da yetiştirilmekteydi
Dolayısıyla Hititler in devletleşme sürecinde besin üretiminin denetim altına alınması epey değerliydi Bu nedenle başta tahıl olmak üzere birçok zirai eserinin depolanması gerekiyordu Gerek tohumluk için gerek kışın kullanmak üzere olsun bu İç Anadolu iklim şartlarında bir zorunluluktu Başşehir Hattuša da bu iş için inşa edilen çok sayıda magazin binası ve yeraltı tahıl depoları ele geçti Büyük Tapınak ın etrafında yer alan magazinlerde yere gömülmüş olarak ortaya çıkarılan küplerden her biri yaklaşık 2000 lt kapasitedeydi Tapınağın etrafında yer almasından ötürü buraya depolanan tahılın tapınağa ilişkin topraklardan elde edildiğini düşünebiliriz Lakin bu tahılın daha çok yıllık kullanım için olduğunu da düşünmek gerekir
Bu magazinlerin yanı sıra tahılı büyük ölçüde depolamak için Hattuša da çok sayıda yer altı silosu da ele geçmiştir Büyükkale ve poternli duvarın yanında ortaya çıkarılan bu yer altı siloları sayesinde yüksek ölçüde tahıl hava almaksızın uzun mühlet depolanabiliyordu Poternli surun kenarında yer alan silolar 1991 yılında devrin hafriyat lideri olan Jürgen Seeher tarafından kazılmıştır Tonlarca yanmış tahıl ile dolu olan silo kazıldığı periyotta hayli yankı uyandırmıştı Hattuša dışında Kaman Kalehöyük Alaca Höyük ve Šarišša Kuşaklı da ele geçen gibisi silolar tahıl depolamanın devletin tertibi altında gerçekleştiğini gösterir Bu üzere büyük silolar daha evvel bahsettiğimiz besin üretimini denetim altına alma nın bir kesimi idi Bu nedenle burada depolanan tahıl muhtemelen bir ya da birkaç yıl sonrası için ayrılan tohumluk tahıl olmalıdır Anadolu nun şiddetli kaidelerinden ve yağmura bağlı kuru tarım yapılması nedeniyle üst üste iki ya da üç kere berbat hasat alınması sıkça karşılaşılan bir durumdu Bu üzere büyük siloların olması devleti aç kalmaktan kurtaran bir tedbirdi
Hitit kanunlarının bir kısmı de tarife ve fiyatlar ile ilgilidir Hitit devleti bu sayede bir fiyat standardı getirmeye çalışmış görünüyor MÖ II binyılda şimdi para keşfedilmemiş olduğundan Hititler ödeme aracı olarak gümüş kullanıyorlardı Ödemeler ise o periyodun tartı ölçüleriyle şekel 12 5 gr mina 500 gr halindeydi Bu kanunlarda belirtilen fiyatlara ve fiyatlara ne derece bağlı kalındığı bilmiyoruz fakat unsurlar ortasında tarım eserleri ile ilgili kimi fiyatlar vaktin ölçüleriyle ve günümüz karşılıklarıyla şu haldedir
Tarımda temel olan elbette insan gücüydü Erkekler ve bayanlar birebir biçimde çalışırlardı Bununla bir arada tarımda hayvanlar da çalıştırılırdı Sabanın önüne öküz koşulurdu ve hasadı kaldırmak için de tekrar bilhassa öküzler kullanılırdı Farklı bir formda söyleyecek olursak bugünkü traktörün işini o periyotta öküzler yapıyordu Bu nedenle kanunlarda ziraî emekçilerin fiyatı yanında öküze verilecek fiyat ya da kira fiyatı de yer almıştı
Yukarıda verilen fiyat ve fiyatları devrin kıymetleriyle kavramak emeliyle çapraz fiyatlama yapmak gerekir Yani bir nevi bizim bugün taban maaş ile eşit olan hasat devrinde bir erkeğin aldığı fiyatı olan 1 25 şekel gümüş ile bu kişi isterse toplam lakin yarım şişe saf zeytin yağı alır yarım şişe 1 şekel ve elindekiyle 100 lt arpa alabilir 0 25 şekel Ya da bir saban öküzü almak için minimum fiyatla çalışan bir hasat personelinin yaklaşık dokuz buçuk ay çalışması gerektiğini söyleyebiliriz
Sonuç olarak Hititler periyodunda tarım devlet ve buna bağlı olarak da Anadolu insanı için en değerli ömür kaynaklarından biriydi Bilhassa Hitit devletleşme süreci için çok kıymetli bir ögeydi Bu nedenle Hitit devleti bu ekonomik faaliyeti muhafazaya ve desteklemeye çalışmıştır Kanunlarla tarımı fiyat ve fiyat tarafından organize etmiş ve muhafazası altına almıştır Devletin gelişmesi ve bir imparatorluk haline gelmesinde tarım en kıymetli faktörlerden biri olarak kabul edilmelidir
Doç Dr İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Hititoloji Anabilim Dalı
