İran, bir yılı aşkın bir müddettir kitlesel halk hareketlerine sahne oluyor. 22 yaşındaki Mahsa Jîna Amini’nin öldürülmesinin akabinde İslam Cumhuriyeti zıddı aksiyonlar düzenlenmişti. Bugün, her ne kadar birinci haftalardaki kadar ağır olmasa da İran’da hâlâ hareketli bir siyasi hava solunuyor.
Peki fakat bu müddet zarfında ülkede neler değişti? İnsanların protestolara bakışı nasıl? Bugün şovlara kimler öncülük ediyor? Sol bir alternatifin öncülüğünde yaşanmayan bir protesto dalgasına dair İranlı komünistler neler düşünüyor? Komünistler ortasında ne üzere farklılıklar var? Yurtdışında düzenlenen takviye aksiyonlarına dair nasıl bir yaklaşım kelam konusu?
Bununla birlikte, çağımızın teknolojik imkanlarına tezat bir halde farklı bakış açılarına yerinden ulaşmak iddia edildiği kadar kolay olmayabiliyor. Komşumuz olmasına karşın İran’dan haberleri, genelde merkezi öteki ülkelerde olan haber ajanslarından alıyoruz. Direkt edindiğimiz bilgiler ise bağlamından kopuk ve anlaşılması güç olan kimi görsellerden, görüntülerden ibaret. Hasebiyle İran’daki şimdiki durumu yeniden İran’dan öğrenmek kıymetli bir gereksinim.
Protestoların birinci günlerinde sokakta olan komünistlerle konuşmuştuk. Artık ise daha farklı bir açısına kulak vermek üzere, ‘Marksist Leninist Medya Kolektifi’ olarak isimlendirilen Madaar Sorkh’tan yetkililer ile konuştuk.
‘PROTESTOLARIN ÖNCÜSÜ ARTIK ÜNİVERSİTLER’
İran’daki protestolar uzun bir müddettir devam ediyor. Kelama yeni durumdan başlayalım. Bugün alandaki hareketlilik ne durumda?
Durum epey kırılgan. Kimi günler, İran’ın kimi kentlerinde ansızın yükselen bir protesto dalgasına rastlanıyor. Fakat birkaç günün akabinde durum sakinleşiyor. Sonra tekrar… Muhalefetten protesto daveti olduğunda bunlar yaşanıyor.
Suudi Arabistan tarafından kaynak sağlanan Iran International TV kanalı son süreçte en tanınan televizyon kanallarından biri oldu. Şimdilerde bu kanal haftalık protesto şovları davetini yükseltiyor, genelde cumartesi günleri. Bunun haricinde İran’ın genelinde daha dağınık ve düşük yoğunluklu bir tablo var.
Burada üniversitelerin daha farklı bir rol oynadığını vurgulamamız gerekiyor. Öğrenciler eşi gibisi görülmemiş bir çaba veriyor. Tahminen 1979 ihtilalinin öncesini bile bu kıyaslamaya dahil edebiliriz. İran’daki üniversitelerde yaşanan siyasi faaliyetin başka bir kıymeti var. Uzak kentlerin küçük üniversitelerinde dahi siyasi bir hareketliliğe rastlıyoruz, hâlâ da bu durum bu türlü. Göstericilerin tahminen yüzde sekseni 30 yaşın altında. Yalnızca üniversiteler değil, okullu çocuklar bile çeşitli protesto şovları düzenliyor. İşsizlik oranı bu yaş kümesinde hayli yüksek, yüzde 40 civarında.
Protestoların başından beri İran’da internete ulaşım önemli bir sorun. An itibariyle bu durum nasıl?
Uzun periyodik internet erişim meseleleri var. Protestolar başladığından beri internet kesintileri yaşıyoruz. Daha evvelce birtakım batılı toplumsal medya ağlarına giriş kısıtlanmıştı, artık ise neredeyse hepsine erişim engellendi. VPN kullanarak ulaşmaya çalışıyoruz lakin artık pek çok VPN’e erişim de engellenmiş durumda, böylelikle toplumsal ağlara erişim güzelce zorlaştı.
‘POLİSİN YAKLAŞIMI DAHA FARKLI’
Geçtiğimiz ay yaşananlar, İran’daki birinci kitlesel şovlar değil. Sık sık öfkesini sokakta lisana getiren bir ülkeden bahsediyoruz. Ülkenin yakın geçmişine baktığımızda protestoların izleği hakkında neler söyleyebiliriz?
Hükümetin hegemonyası bilhassa son 10 yılda düşüşe geçmiş durumda. 2009’daki şaibeli seçim ve ardından gerçekleşen protestolar bu düşüşün başlangıç noktasıydı. Reformist kanadın önderliğindeki İran’ın eski cumhurbaşkanı Hasan Manevî periyodunda siyasi sistemlerinin imajını bir müddetliğine tekrar yaratmışlardı. Lakin bilhassa 2017-2018’de Ruhani’nin yine seçilmesi ve ABD’nin eski lideri Donald Trump idaresinde ekonomik yaptırımların tekrar şiddetlenmesi, bilhassa fakirlerin yaşadığı emekçi sınıfı mahallelerinde önemli bir hoşnutsuzluğun habercisiydi. Akaryakıt fiyatlarındaki artış, 2020 yılında kitlesel şovlara ve ayaklanmalara neden oldu. Bu aksiyonların bilhassa daha fakir mahallelerde yaşandığının altını çizmekte yarar var. Son yılların en kanlı protesto şovuydu, yaklaşık 300 kişi öldü.
Şimdi de polis ve güvenlik güçleri protestocular üzerinde şiddetli bir baskı kuruyor. Lakin ‘İslam Cumhuriyeti standartlarına’ nazaran, 2020 ile kıyasladığımızda görece daha farklı bir yaklaşıma rastlıyoruz. O periyotta 300 kişi yalnızca birkaç gün içerisinde öldürülmüştü. Artık ise bir ayı aşkın bir müddette yaklaşık 200 kişi öldürüldü. Elbette bu kıyaslama kulağa makûs geliyor fakat daha fazla tolerans göstermeye çalışıyorlar. Daha çok plastik mermi kullanılıyor. Ama gözaltı sayılarına ve siyasi kümelere yönelik baskılara gelecek olursak… Monarşistlerden Marksistlere kadar daha evvel görülmemiş düzeyde bir gözaltı süreci yaşandığını görüyoruz.
Sizce neden 2020 eylemlerine kıyasla ‘tolerans’ göstermeye çalışıyorlar?
Çünkü 2020 aksiyonları, ekseriyetle fakir mahallelerde, varoşlarda ağırlaşıyordu ve hareketler de daha şiddetli cereyan ediyordu. Artık ise orta sınıf, küçük burjuvazi de protestolara katılıyor. Tüm sınıflardan herkesin sokakta olduğunu görüyoruz. Protestoların başında, ülkenin en değerli yerlerinden biri olan ve çoğunlukla ‘turist adası’ olarak bilinen Kiş Adası’nda bir AVM önünde beşerler İslam Cumhuriyeti aykırısı şov düzenliyordu. Başşehir Tahran’daki Downtown bölgesinde de birebir şeyi gördük.
‘BURJUVAZİ, SIKINTIYI YALNIZCA DİN AYKIRILIĞINA İNDİRGEMEK İSTİYOR’
Bu farklılık ne düşündürüyor?
Oldukça değişik bir bahis bu. Burjuvazi, 1979 ihtilalinde solu ezmek için İslam’ı bir araç olarak kullandı. İnsanların dini hislerinden faydalanarak solu ve sekülerleri bir kenara ittirdiler. Bunu gerçek manada devrimci sürecin ortasında yaptılar. Zira sol fikirler devrin atmosferini domine ediyordu ve bir çeşit sosyalist ihtilal üzere bir ‘risk’ vardı. Bu yüzden insanları dini inançların ardına dizmeye kalkıştılar. Artık ise burjuva sağ kanat muhalefet güçleri, insanların dine karşı hislerini kullanmaya çalışıyor. Bu sefer insanları sağ kanat platformların ardına diziyorlar.
İnsanların hudutlu olmaya ve mevcut durumdan tatmin olmamaya dair her türlü hakları var. Fakat mevcut meselelere yaklaşırken asıl sorun, sistemin kapitalist tabiatına odaklanmak yerine İslami yüzeyine odaklanmak. Korkarım ki protestolar sistemin kapitalist tabiatına saldırıyor üzere görünmüyor, önemli bir sınıf şuuru eksikliği var.
İnsanlar her şeyin mollalarla ilgili olduğunu sanıyor. Mollalar, yalnızca kapitalistlerin yüzündeki maske. Bizim kapitalizmle ve kapitalist sınıfla savaşmamız gerekiyor. Üstelik molla olmayan, hatta muhalefet güçleri içerisinde yer alan kapitalistlerimiz de var. Komünistler olarak buna odaklanmak gerektiğini düşünüyorum.
Özetle, talepleri yalnızca din aykırısı bir çerçeve içerisine sokma eğilimine rastlıyoruz. Batılı bir hayat üslubuna sahip olduğu için kimi işverenleri parlatıp, tek düşman olarak sosyo-ekonomik okumasını yapmadan sokaktaki mollalara işaret etmek, Marksist bir açıdan yanlışsız değil. Elbette biz komünistiz ve seküler bir görüşü destekliyoruz. Fakat sıkıntı bir pozisyondayız zira dini materyalist bir formda yorumlamalıyız, idealist bir biçimde değil. Korkarım ki bu körü körüne din aksisi talepler, sistemin kapitalist tabiatını gaye almayacak.
‘DIŞARIDA İLERİCİ, İÇERİDE GERİCİ BİR DEVLET’
Zor bir pozisyonda olduğunuzu söylüyorsunuz. Burjuva muhalefetin stratejisine karşılık verebilme haricinde daha farklı ve güç alanların olduğu görüşünde misiniz?
Evet, komünistler için hayli güç bir durum. Beğenelim ya da beğenmeyelim… İran, Batılı güçlerle çatışma halinde olan dünyadaki az ülkelerden biri. Bazen bu çatışmanın dozu, bugün sosyalist saydığımız Küba ya da Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni bile aşıyor. Bunun sonucunda yaptırımlar ve rejim değiştirme eforları üzere usullerle kaşı karşıya kalıyor. Yalnızca bugün değil, 1979 ihtilalinden, yani beşerler ABD takviyeli diktatörlüğü devirdiğinden beri bu bu türlü.
Sorun şu: İran, sorun Filistin, Yemen ya da Batı Sahra’daki direnişini desteklemek üzere dış siyaset olduğu vakit muhtemelen ilerici görebileceğimiz bir yaklaşıma sahip. Ancak içeriye geldiğinde çok gerici ve iktisat siyasetlerinde hayli neoliberal bir devletle karşı karşıyayız. Hasebiyle komünistler için durum biraz güç. Dış siyaset gündemlerinde ezilenlerin yanında yer alıp takviye olmak ve bu uğraşların ilerici çabalar olduğu konusunda insanları bilgilendirmek ancak birebir vakitte içeride sistemin ta kendisiyle savaşmak var.
Özellikle son on yıl içerisinde bazen Filistin’e ya da Suriye’ye karşı bir kadro sloganlar işitir olduk. Beşerler, hükümetin bu uğraşlara takviye noktasında fazla para harcadığı görüşünde. Batı medyasının, bu takviyesi nedeniyle İran tersi kampanya düzenlemesi de tesirli oluyor. Maalesef atmosferi de Batı medya kuruluşları ve anlatıları domine ediyor. İnsanların beynini yıkıyorlar ve örneğin “Sorunun kaynağı İran’ın Filistin’e desteği” diyorlar. Neyse ki son haftalarda artık böylesi sloganları duymuyoruz.
Aynı şeyi monarşist sloganlar için de söyleyebiliriz. Geçtiğimiz on yıl içerisinde dışarıdan Batı tarafından kaynak sağlanan TV kanalları Pehlevi rejiminin propagandasını hızlandırdı. Eski Şah’ın oğlu İstek Pehlevi’yi parlatmaya başladılar. “Pehlevi vaktinde her şey ne kadar uygundu ve rejimi ne kadar ilericiydi” üzere sözlere daha sık rastlar olduk. Bir noktada Nazi sempatizanı olmuş bir hanedanlıktan bahsediyoruz. Birinci protestolarda monarşi yanlısı sloganları duyuyorduk lakin son devirde artık böylesi sloganlara rastlamıyoruz.
Tabi bu değişim insanların bir anda sağ muhalefetten sol muhalefete kaydığı manasına gelmiyor. Bir liderlik, bir örgüt ya da bir sınıf şuuru olmadığı için beşerler yalnızca sisteme karşı haklı tatminsizliklerini ve öfkelerini gösterecek sloganlar arıyorlar, hangi slogan solcu ya da hangisi sağcı diye pek düşünmeden tekrar ediyorlar. Ne manaya geldiği, arkaplanında ne olduğu ile ilgilenmiyorlar.
Başka hangi sloganlar dikkat çekiyor?
Batı’daki post-Marksistler ve birtakım feministler… Ülkede yaşanan gelişmeler bir ‘feminist devrim’ üzere okunuyor. Hatta kimileri yaşananları Kürtçe ‘Jin, Jiyan, Azadi’ (Kadın, Ömür, Özgürlük) sloganı nedeniyle Rojava ile ilişkilendiriyor. Gerçek şu ki, birçok insan bu sloganları mevzu hakkında bilgi sahibi olmadan kullanıyor. Kürdistan eylatindeki yankısı daha farklı, orada bu slogan öbür bir mana tabir ediyor.
Bu slogan Farsçaya çevrildi ve tüm İran’a yayıldı. İnsanların da güzeline gitti ve benimsendi. Mesela kimi protestolarda “Jin, jiyan, azadi”den sonra “Erkek, anavatan, saadet” sloganı atılıyor ki epey faşist çağrışımı olan bir slogan bu. İtalyan faşistlerin “Aile, anavatan, tanrı” sloganını hatırlatıyor. Her ikisini de tekrar edenler, ne söylediklerinin tam olarak şuurunda değiller. Bu elbette kitlesel bir şovun doğal sonucu. Yalnızca insanları örgütsüzlüğe teşvik etmemek gerekiyor.
SOLUN GÖRÜŞ AYRILIKLARI
Peki komünistlerin, sosyalistlerin sokaktaki tavrı nedir? Hangi görüş ayrılıkları var?
Elbette sizin de bildiğiniz üzere İran’da yasal komünist örgütlenmeler yok. Komünistler, ihtilalden birkaç yıl sonra, 1980’lerden beri baskı altında tutuluyor. Neredeyse bütün muhalif ve komünist örgütleri kapattılar, binlerce komünist o periyotta infaz edildi…
Ama sürgünde uğraşa devam edenler de dahil olmak üzere komünistler üç ya da dört kümeye ayrılıyor. İsmine ‘klasik’ diyebileceğimiz rejim karşı güçler, İslam Cumhuriyeti kurulduğunda sisteme karşı silahlı bir çaba başlattı. Bu kümenin içerisinde bilhassa Halkın Fedaileri’nin yer aldığını söyleyebiliriz. Bugün bu kümenin en büyük temsilcilerinin yaptığı açıklamaları takip ettiğimizde, elbette protestolara sempati ile yaklaştıklarını, hatta desteklediklerini görüyoruz. Natürel bu takviyesi İran içerisi ile sınırlıyorlar, mesela Berlin’de düzenlenen son mitinge ara ile yaklaşıyorlar ve dışarıda yapılan böylesi protestoları kınıyorlar.
Diğer komünist güçleri, ‘İran içerisindekiler’ olarak tek bir başlık altında toplayabiliriz. Bunların kimileri İslam Cumhuriyeti’ni destekliyor. Bu komünistlerin kimileri da protestolara sempatiyle yaklaşıyor fakat şovların sunum biçimini benimsemiyorlar ve bu protestoların Suriye’de olduğu üzere bir iç savaş ile sonuçlanabileceğinden endişeleniyorlar. Kimileri yaşananları bir ‘emperyalist proje’ olarak pahalandırıyor.
Son olarak tahminen de liberal sol ya da toplumsal demokrat kümelerin varlığından bahsedebiliriz. Onlar ise sonucu ne olursa olsun rejim değişimini her haliyle destekliyorlar. Yalnızca İran’daki değil, dünyanın her yerindeki renkli ihtilalleri destekliyorlar.
Yani epeyce farklı yaklaşımlara sahip bir İran solu kelam konusu. Bu protestolarda solu temsil ettiğini söyleyebileceğimiz, içeride ya da dışarıda bir güç yok.
Yurtdışında pek çok takviye hareketi düzenleniyor. Dışarıdan İran’a bakışı nasıl değerlendiriyorsunuz? Son olarak Berlin’de düzenlenen mitingden kısaca bahsettiniz. Dışarıdaki böylesi hareketler hakkında ne düşünüyorsunuz?
Önce içeride yaşananları düzgün anlamak gerekiyor. Şu bir gerçek ki, ülkedeki insanların çok büyük bir çoğunluğu İran’ın ekonomik ve siyasi durumundan şad değil. Hatta bu bıkkın çoğunluk tahminen protestoculara da sempati ile yaklaşıyor lakin bir de şu açıdan bakalım: Geçtiğimiz bir aylık mühlet boyunca 85 milyonluk bu ülkede yalnızca birkaç yüz bin kişi sokağa çıktı. Bizatihi alanda olan insan kitlesi bu civardaydı.
‘BIRAKIN İRAN’DAKİ SİSTEMİ İRANLILAR PROTESTO ETSİN’
Evet, toplumsal medyada pek çok insan protestolara sempatisini lisana getiriyor. Hatta rejimden yana olup ahlak polisinin bir grup uygulamalarını eleştirenler de yok değil. Fakat o kadar… Başta da bahsettiğim üzere üniversiteler bunun dışında. Öğrenciler neredeyse her gün protesto düzenliyor. Sokaklar bu türlü değil. Her mahallede yalnızca birkaç düzine ya da birkaç yüz bireye rastlayabilirsiniz. Onlar da toplanıp bir iki slogan atıp dağılıyor. Bu kadar. Ortada o denli sanıldığı üzere “Milyonlar sokakta” diyebileceğimiz bir durum yok.
Hiç mi olmadı pekala böylesi bir durum? Hayır bu da yanlışsız değil, 2009 Yeşil Hareketi sırasında böylesi bir kalabalığa tanıklık etmiştik. Fakat şu an kıyaslayabileceğimiz bir durum yok. Bunun nedenini düşünecek olursak, o devir liberal-reformist kanat başkanlarının neredeyse hepsi protestolara önderlik ediyordu. Bugün İran içerisinde böylesi bir liderlik yok.
İran dışında ise en büyük protesto geçtiğimiz günlerde Berlin’de gerçekleşti. Bu şovların hayli tepkisel ve gerici olduğunu söylemek gerekiyor. İran’daki insanların elbette protesto etmeye, sokağa çıkmaya, ses çıkartmaya hakkı var, o denli de yapıyorlar aslında. Lakin İran’ın dışında kalanlar kendi burjuvazileriyle, rejimleriyle, sistemleriyle, emperyalistlerle ve en değerlisi yaptırımlarla savaşmalı. Bu yaptırımlar İran halkına bir bütün olarak acı çektiriyor. Öncelik bu olmalı. Berlin’deki üzere şovlara katılmak, yalnızca İran’a emperyalist müdahaleyi yasallaştıracaktır.
