Komünist robotlar dünyamızı değiştirebilir mi?

O halde bu robotlar kimin için çalışıyor Robotlar çalıştığımız işleri tehdit ediyor mu Teknolojik ilerlemenin toplumsal hayatta kimi değişiklikleri beraberinde getirmesi tüm dünya için geçerli olabilecek bir model mi Pekala Yukarıdudullu Escort ya bugünkü üzere kâr hırsını değil toplumsal fayda gözeten komünist robotların dünyasında yaşasaydık Temel gereksinimlerin karşılanması çok daha az çalışma saatleri ve boş vakte ulaşmak varsayım ettiğimizden daha mı yakınımızda

Çalışma Ekonomisti Dr Arif Koşar ın Robotlar İşimizi Elimizden Alacak Mı isimli kitabı tam da bu sorulara cevap arıyor Kısa bir mühlet evvel Kor Kitap tarafından yayınlanan kitaptan yola çıkarak Koşar ile konuştuk

TEHLİKE YENİ İŞLERİN GÜVENCESİZLİĞİ

Lafı hiç dolandırmadan sizin de kitap isimde belirttiğiniz üzere robotlar işimizi alacak mı diye sorarak kelama başlayalım Hakikaten bu türlü bir ihtimal var mı Robotlaşmadan korkmalı mıyız

Robotlar elbette birçok işi elimizden alıyor Robotlar işimizi elimizden alacak mı sorusuna birinci evvel bir soruyla yanıt vermek lazım Ne iş yapıyorsun Yani yaptığın işe bağlı Birtakım işleri robotlar elimizden alacak ki birçok işi tarih boyunca makineler aslında insanların elinden aldı Mesela daktilocular artık kalmadı adliye önündeki arzuhalciler çok azaldı Direkt değil lakin dolaylı olarak Spotify kaset üreticilerini CD dükkanlarını bitirdi Bir fabrikaya bir robot konulduğunda o emekçi işsiz kalabiliyor Birinci dokuma makinesinin eğirme makinesinin ortaya çıkışından beri personelleri işsiz bıraktı Bu türlü birçok örnek verilebilir

Ancak robotlar ve genel olarak teknoloji emekçileri ortadan kaldırırken sermaye daima büyüyor ve yeni yatırımlar yapıyor yeni yatırımlar yaptıkça yeni işler ortaya çıkıyor kapitalist mantığı vardı Bunun sebeplerine detaylarına girmeyelim uzatmamak açısından lakin olgusal olarak baktığımızda teknoloji gelişmesine karşın genel sağduyuya aksi olmakla birlikte personel sınıfı büyüyor Çalışanların çalışanların sayısı artıyor Son 30 yılda dünya genelinde emekçi sayısı iki kat artarak iki milyarı aştı Teknoloji gelişiyor robotlar artıyor yapay zeka inanılmaz şeyler yapıyor hiç düşünülmeyen işleri bile ortadan kaldıracak Lakin personel sayısı da artıyor ve artacak üzere de gözüküyor

Kimisi mantıklı gelen kimisi mantıksız gelen çok sayıda yeni iş ortaya çıkıyor Mesela yakın vakte kadar toplumsal medya danışmanları o işleri yapan beşerler grafikerler yazılımcılar Bilgisayar ortaya çıktıktan sonra işte son 40 senede bugün dünyada milyonlarca yazılımcı var Örneğin ABD de bilgisayarlar 30 sene içinde 3 5 milyon işi bitirdi fakat 19 3 milyon yeni işin ortaya çıkmasına vesile oldu Hasebiyle çok sayıda yeni iş de ortaya çıkıyor Yalnızca Türkiye üzere daha orta seviyedeki ülkelerde değil teknolojik manada daha geri ülkelerde de teknolojinin ilerlediği Almanya ABD üzere ülkelerde de istihdam süratle gelişen teknolojiye karşın sistemli bir halde artıyor

Bugünkü asıl soru teknoloji ile birlikte emekçi sınıfının ortadan kalkması ve bütün toplumun işsiz kalması üzere bir distopya değil İşsizlik var konjonktürel olarak artabilir azalabilir önümüzdeki süreçte daha önemli bir sorun haline de gelebilir lakin toplumun büsbütün işsiz kaldığı kapitalizmin kapitalizm olmaktan çıktığı bir dünyaya yanlışsız gitmiyoruz tehlike bu değil Tehlike şu işler ortadan kalkıyor yeni işler ortaya çıkıyor fakat bu yeni işler çok teminatsız düşük fiyatlı Bu yeni işler eski işlerden farklı olarak kötü işler ve insan onuruna yakışır şartlarda işler değil Bunu e ticaret kontaklı kuryelerde taban fiyata çalıştırılan milyonlarca beyaz yakalıda görüyoruz Bu nedenle bugünün dünyasında temel sorun robotların işimizi elimizden almasından çok bu da var ancak bundan çok yeni işlerin ve yeni istihdamın ve çalışma ömrünün bir bütün olarak iktisadın düşük fiyata yoksulluğa çok sömürüye güvencesizliğe dayalı olması Bu türlü bir iktisat ve yeni işler dünyasındayız En büyük tehlike ve üzerinde durmamız gereken bir uğraş konusu olması gereken sorun da bu

ENDÜSTRİ 4 0 TÜRKİYE DE HUDUTLU ÖLÇÜDE GERÇEKLEŞEBİLİR

Kitapta bahsettiğiniz bir öbür dikkat alımlı husus ise özelde robotlaşmaya genelde ise kapitalizme dair liberal iyimser yaklaşım Adam Smith ten bu yana liberal optimist yaklaşımı düşündüğümüzde çok uzun bir müddet boyunca hakim anlayışın bu olduğunu görüyoruz Hatta tahminen de son 30 yıldır tahminen de Sovyetler in de çökmesiyle birlikte bu anlayış daha da güçlü bir biçimde anaakımdaki yerini koruyor Öncelikle mevzu robotlaşma olduğu vakit liberal iyimserliği nasıl tanımlayabiliriz Ayrıyeten yüzyıllar geçmesine ve onca başarısız örneğe karşın tıpkı anlayış nasıl anaakım kalmayı başardı

Üstelik bu kadar dehşet verici olguyla iç içe yaşamamıza karşın savaşlar yoksulluk sömürü gerçeği Buna karşın hâlâ liberal iyimserlik Aslında liberal optimistlik farklı mevzularda hâkim ideoloji olarak varlığını sürdürdüğü söylenebilir lakin biz daha çok teknoloji bağlamında liberal iyimserlikten bahsediyoruz Bunun özü şu Teknoloji geliştikçe biz daha zenginleşeceğiz daha refah içerisinde yaşayacağız temel problemlerimiz da adım adım çözülecek daha güzel bir dünyaya hakikat gidiyoruz anlayışı

Bence bu yaklaşım hem Türkiye de hem dünyada gerçek hayattaki çok sıkıntıya karşın hâlâ epeyce tesirli bir yaklaşım Günümüz dünyasında hâkim ideolojinin en kıymetli bileşenlerinden birisi teknolojik determinizme dayalı bir tekno iyimserlik Bu teknolojinin fetişleştirilmesidir Hepimizin dünyaya bakışında bu türlü bir içsel öğe var günlük yaşantımızın kesimi haline gelmiş kabul etmişiz Yani örneğin telefonlar bizim hayatımızı kolaylaştırıyor bilgisayar kolaylaştırıyor uçakla bir yerden bir yere kolaylıkla seyahat ediyoruz Hasebiyle hakikaten hayatımızı kolaylaştıran ve bu açıdan iyimserliği haklı kılan kimi olgusal gerçekler var büsbütün yanlış değil Aslında her ideoloji tesirli olacaksa aşikâr doğruları da içermek zorunda belirli doğrulara dayanmak zorunda

Ancak teknolojik iyimserliğin temel ziyanlı tehlikeli ve aldatıcı olan yanı bizim yaşadığımız yapısal sıkıntıları çözme konusundaki vaatleri Örneğin Endüstri 4 0 çok tanınan Üretimde otomasyon dijitalleşme üzere çeşitli teknolojik gelişmelere referans veriyor Bu cins değişimler oluyor mu Oluyor Bilhassa merkez kapitalist ülkelerde oluyor doğal mesela Almanya bu işin öncüsü Türkiye de ne kadar olur Muhakkak adımlar atabilir lakin Türkiye üzere ülkelerde çok sonlu kalır Şurada oluyor bizde de olur Bu türlü otomatik bir şey yok Zira ülkelerin dünya iktisadında aşikâr yerleri var muhakkak bir iş kısmı var ve bu pozisyonları çerçevesinde münasebete giriyorlar Hasebiyle Almanya da olabilir ancak bu Türkiye de de birebir ölçüde olacağı manasına gelmez olamaz da İş kısmı gereği orası yüksek teknolojiye dayalı Türkiye ucuz emeğe dayalı Hasebiyle Türkiye deki iktisadi yapı buna bir ölçüde pürüz Türkiye deki Endüstri 4 0 öyküsü çok sonlu ölçüde sonlu işletmelerde sonlu bölgelerde gerçekleşebilecek bir öyküdür otomatik bir yayılım kelam konusu değil

LİBERAL İYİMSERLİĞİN BÖLGESELLİĞİ

O halde liberal optimist yaklaşımın bölgeselliği üzerine tahminen biraz konuşabiliriz Bütün bu kavramları konuşurken aslında Batı yı referans noktası alıyoruz Mesela bir Avrupa ülkesi çalışma müddetlerini azalttığında bu direkt teknolojik manada örnek teşkil ediyormuş üzere düşünüyoruz Lakin öykü dünyanın her noktası için birebir değil üzere Kimyada içi sıvı dolu u halinde borunun bir ucundan baskı uygulandığında öbür uçtaki sıvı düzeyinin artması üzere dünya için de bu bahis özelinde birebir şeyi söyleyebilir miyiz Hal böyleyse batıda gördüğümüz iyimserliğin yalnızca bir hologramı mı

Aynen o denli Zira mesela Afrika da teknolojik iyimserliğe münasebet olabilecek gelişmeler epey az Türkiye de Batı ya nazaran epeyce az lakin Batı nın belirli bölgelerinde sahiden teknolojik imkanların daha öteki türlü kullanılabildiğini görüyoruz Teknolojinin de ötesinde bir tartışmayı gerektiriyor bu Zira dünyanın merkez ülkeleri ile bağımlı bölgeleri ortasındaki alakayla de ilgili Sen belirli ülkelerde çalışma saatlerini düşürebilirsin fakat neye dayanarak düşünüyorsun Dünyanın bağımlı ülkelerinden elde edilen artı bedelin Batı ya taşınması temelinde lakin orada belirli hakları uygulamaları toplumsal devlet düzeneklerini örneğin Almanya da Covid devrinde dağıtılan 2 bin euro yu tolere edebiliyorlar Bunların kaynağının bir kısmı dünyanın bağımlı ülkelerinin sömürüsü Münasebetiyle dediğin gerçek bir taraftaki gelişmeler öbür yerlerde daha ağır sömürü manasına gelebilir Almanya da yüksek teknoloji Bangladeş teki ilkel teknolojiyle ağır çalışma şartları manasına gelebilir Bunlar tekno iyimserlik açısından bakıldığı vakit çelişki üzere kusur üzere gözükür Yani Bunlar vakitle değişecek lakin hepsi birebir gayeye doğur ilerliyor üzere görünebilir lakin tersine bunlar çelişki değil içinde yaşadığımız toplumsal sistemdeki çok birbirini besleyen ve yanyana var olan olgulardır

TEKNOLOJİ PROBLEMLERİMİZİ OTOMATİK OLARAK ÇÖZMÜYOR

Başta da söylediğimiz üzere teknolojik gelişmelerin getirdiği kolaylıklara tanıklık ediyoruz fakat çalışma müddetlerinde ve şartlarında gibisi bir eğriye rastlamıyoruz Zira beşerler bugün daha evvelki kuşaklara kıyasla toplumsal haklar konusunda geçmiş periyotlara nazaran bugün daha makûs durumda bulabiliyor Teknolojik ilerleme ile çalışma mühletleri ortasındaki karşıt orantının temelinde neler yatıyor

Dünyada 19 yüzyıldan 1970 lere kadar iniş çıkışlar olmakla bir arada çalışma mühletleri daima azalma eğilimde oldu Günde 15 16 saatlik çalışmalardan Batı da 7 8 saate dünyanın öbür bölgelerinde de 8 9 saate diyebileceğimiz aslında işçilerin kazanımlarına denk düşen bir güzelleşme yaşandı Belirli ölçülerde çalışma şartlarında da Mesela çocukların çalışması yasaklandı fakat dünyanın muhakkak bölgelerinde natürel Afrika da çocuk madenciler çocuk tarım çalışanları hâlâ var Lakin dünyanın makul bölgelerinde bu haklar bir biçimde sağlandı 70 lerden sonra ise farklı bir biçimde hem çalışma müddetleri hem de çalışma şartlarında bir kötüleşme yaşanıyor Tekrar enteresan olan 70 ler teknolojik gelişmelerin alabildiğine sürat kazandığı bir periyot Bilgisayarlar günlük hayatta adım adım kullanılmaya başlanıyor elektronik teknolojisi yarı iletken teknolojiler robotlar bunlar tahminen II Dünya Savaşı nın çabucak sonrasında sürat kazandı fakat temel olarak üretim sürecinde ve iktisatta kullanımları 70 lderden sonra sürat kazandı O nedenle 70 lerde adeta bir bilimsel teknolojik ihtilalin gerçekleştiği ve günlük ömürde da süratle karşılık bulduğu söylenebilir

Çelişki üzere gözüken şeyse şu O yıllardan bugüne bu kadar sürat kazanan teknolojik gelişmeye karşın neden çalışma mühletleri son kırk yıldır uzama eğiliminde Neden çalışma şartları kötüleşme eğiliminde Neden çalışarak geçinememe durumu bu kadar yaygınlaşıyor Neden iş gerilimi bu kadar yaygın bir olgu haline geldi Neden garantisiz işgücü piyasasının temel karakteri oldu Bu kadar teknolojik gelişmeye karşın çalışma hayatında teknoloji işimizin muhakkak taraflarını kolaylaştırsa bile temel sıkıntıları çözmek açısından çalışma müddeti teminat iş geriliminin azalması gibi yararlı olmadı

Bunun sebebini tahminen çok kısaca açmak lazım 19 yüzyıldan 1970 lere dediğimiz ilerleme ve kazanımlar yalnızca ve esasen teknolojinin gelişmesiyle ilgili değildi Çalışanların çabası örgütlülüğü Hem sendikal manada hem de siyasal manada örgütlülüğü onları siyasal alanda temsil eden partilerin gücü etkisi Bütün bu gayretler sonucunda belirli haklar kazanıldı ve 1970 lere kadar muhakkak güzelleşmeler sağlandı Bunda elbette Sovyetler Birliği nin sosyalizmin itibarının ve tesirinin de değerli bir hissesi var Ancak 70 lerden itibaren güç istikrarı değişti Sonrası bildiğimiz hikaye 1973 74 krizinden sonra sermayenin neoliberal siyasetlerinin uygulamaya geçmesi yalnızca bir politik değişiklik değildi Güç istikrarında de bir değişiklikti Bu güç istikrarındaki değişiklikle teknolojik ilerlemeler görece basitçe personellerin kazanımlarına karşı kullanıldı Garantisiz çalışmanın yaygınlaşması süreksiz işler vs Çalışma biçimi değişti Bu salt teknik teknolojik bir değişim değildi teknolojiden de yararlanan teknolojinin sunduğu birtakım avantajları da sermayenin kullandığı fakat sınıfsal güç bağlantılarında bir değişimdi ve sermayenin çalışanlara karşı ve sermaye yanlısı hükümetlerin emekçi sınıfına karşı bir saldırısının aracı haline geldi teknoloji Böylelikle teknolojik değişimler bizim çalışma hayatımızı kolaylaştırmak uygunlaştırmak yerine kimi iyileşmelere karşın genel olarak kötüleştirmek ağırlaştırılmak istikametinde kullanıldı Teknoloji otomatik olarak bizim çalışma hayatımızda da toplumsal hayatta da otomatik olarak meseleleri çözmüyor Kimin kullandığına ve nasıl kullandığına bağlı Nükleer fizik tıpta sıhhat problemlerini çözmek için de kullanılabilir atom bombasıyla savaş teknolojilerinde de kullanılabilir Nasıl kullanılacağına ve kimin kullanacağına bağlı Bugünkü kullanım biçimi temel olarak sermayenin egemenliğinde ve onun çıkarları doğrultusunda Hasebiyle şayet bir düşman varsa robotlar ya da yapay zeka değil ona sahip olan multi milyarderler

Tabii bu şu manaya da gelmiyor Ortada bir teknoloji var kim alırsa kullanabilir Yalnızca bu türlü de değil Zira kimi teknolojiler sahiden insanlık için kullanılamaz Mesela nükleer silahları kullanmak mümkün olmamalı Fakat insanlık faydasına kullanılabilecek devasa bir teknolojik birikim var bunu da insanlığın yararına kullanmalıyız lakin bunun için de güç alakalarının değişmesi lazım

KOMÜNİST ROBOTLAR ÖMÜR DÜNYAMIZI DEĞİŞTİREBİLİR

Sanırım insanlık için iyiyi ve kötüyü belirlemek için ideolojik bir art plana gereksinimimiz var O nedenle son olarak alternatif bir gelecek tahayyülü yapabiliriz tahminen Robotların ve teknolojinin kimin nasıl kullandığını bugün sorduğumuzda kapitalist güç ilgilerinin hakimiyetine rastlıyoruz Pekala komünist robotların hakimiyetinde neler görebiliriz

Günümüz dünyasının büyük ve temel çelişkilerinden birisi de bu İnsanlık tarihinin en ileri bilimsel ve teknolojik bilgi birikimine sahibiz lakin bu devasa bilgi birikimi genel olarak insanlık için kullanılmıyor Bir adım geri çekilip bakabilsek inanılmaz saçma bir durum Bu denli teknoloji bu kadar teknolojik imkan dünyadaki açlık problemini çok rahat çözebilir Lakin açlık sorunu çözülmüyor saçma Çok teknolojik imkanla bütün dünyada çalışma mühletleri alabildiğine azaltılabilir ancak çalışma mühletleri genel olarak artma eğilimde Birtakım şirketlerde 4 gün ya da günlük 6 saat tartışılsa da genel eğilim zıddı istikamette bunlar istisnai küçük adacıklar

Peki lakin niçin Beşerler refah içerisinde yaşayabilir lakin dünyanın çok büyük bir kısmı ağır yoksulluk içerisinde yaşıyor Eh Türkiye de yakın vakitteki örnekler esasen ortada Okulda açlıktan bayılan çocuklar çocukların muhtaçlıklarını ya da kendi muhtaçlıklarını karşılayamadığı için intihar eden insanlar Epey teknolojik imkan bilimsel bilgi ve bu çeşit sıkıntılar Temel sorun bu Günümüz bilim ve teknolojisiyle bu tıp sıkıntıları çözmek çok kolay Yalnızca ekonomik meseleler da değil İklim krizini besin sıkıntısını da Nasıl çözülebilir Yani bu Distopyalardan sıkıldık yeni bir ütopya üretelim üzere bir şey değil fakat nitekim bugünkü teknolojik imkanlarla beşerler bir sefer çok kısa müddetler örneğin günde 3 4 saat çalışarak yaşayabilir Bunun ayrıca yararları da olur daha az iş gerilimi daha fazla toplumsal ömür daha fazla sevdiği hobileri yapmak arkadaşlarına vakit ayırmak daha fazla kültürel faaliyete dahil olmak İnsanların hayatının bir bütün olarak değişmesi manasına gelir Robotlar yapay zeka teknolojileri bütün bu imkanları sunarak refah içerisinde yaşama potansiyeli sunuyor

İktisat biliminin temel varsayımı olarak bilinir ya Sınırsız muhtaçlıklar hudutlu kaynaklar Bunun bir ölçüde hakikat olduğunu kabul etsek bile insanların pek hudutlu olan çok temel muhtaçlıkları var Barınma sadece beslenme değil sağlıklı beslenme giyinme nitelikli bir eğitim nitelikli bir sıhhat hizmeti insanca yaşayacak emeklilik koşulları Bakın bu temel muhtaçlıklar sonlu Bu argümanın karşısında bir insanın 100 tane Ferrari isteyebileceğini varsayarak iktisat bilimi kurmanıza gerek yok Ve bu hudutlu muhtaçlıklar bu teknolojik imkanlarla bu bilgi birikimiyle çok rahat bir formda üretilebilir karşılanabilir ve bu manada refah içerisinde bir toplum mümkün Kâr için değil işçi halkın insanların çoğunluğunun çıkarı için Zira kâr için işleyen bir toplumda tüm bu imkanlar sermaye birikimi için servet birikimi için kullanılır Bu kapitalist münasebet biçiminin değişiminin değiştirilmesi lazım Bu değiştirildiğinde refah içerisinde bir hayat insanların temel gereksinimlerinin karşılandığı bir toplum hiç de bu türlü akla uygun olmayan ütopik bir şey değil Çok mantıklı bir tahlil Kâfi ki kâra dayalı işleyiş yerine insanları merkezine alan planlı bir iktisat kuralım ve bunu savunalım Bu birçok sorunu çözmeye muktedirdir Bu türlü bir dünyada robotları yalnızca youtube dan izlemekle kalmayacak günlük hayatta çok lakin çok daha fazla göreceğiz Yapay zeka bizi denetlemek yerine hayatımızı kolaylaştıracak makro meselelerimizi çözmenin bir aracı haline gelecek Geçim düşüncesi yoksulluk işveren baskısı iş gerilimi güvencesizlik geleceksizlik üzere ilkel sıkıntılardan özgürleşen insanlığın kültürel gelişimindeki potansiyelleri şimdiden öngörmek mümkün değil Tahminen de bu bir cins İnsanlık 2 0 olacaktır