Şili’de sosyalist önder Salvador Allende’yi devirip on binlerce insanın vefatına yol açan askerî darbenin 50. yıldönümü 11 Eylül’de geçildi ve Netflix’in faşist diktatör Augusto Pinochet’yi 250 yaşını geride bırakmış bir vampir olarak resmeden sineması El Conde (Kont) 15 Eylül’de erişime açıldı.
Pablo Larrain’in yönettiği, senaryosunu Guillermo Calderón ile birlikte yazdığı sinemada kontu Jaime Vadell canlandırıyor. Şili siyasi tarihini kaygı ve güldürü ögeleriyle harmanlayan, karanlık atmosferiyle öne çıkan sineması değerlendirmeden önce konusunu aktaralım.
BİR KARŞI DEVRİMCİNİN İKİ BUÇUK ASRI
Doğum ismiyle Claude Pinochet (Jaime Vadell) tarih boyunca ihtilalleri bastırmayı kendine görev edinmiş, Fransız ihtilalinden beri kılıç sallayan vampir bir generaldir. Son safhada Şili’de işler yolunda gitmemiş ön binlerce sosyalistin vefatı takdirle karşılanmak yerine bir de hırsızlıkla suçlanmıştır. Bunu yediremeyen, artık yaşlandığını hisseden Kont ölmeye karar verir, avlanmaktan kan emmekten vazgeçer hatta beş çocuğunu yaşadığı çiftlik meskeninde ağırlayıp servetini dağıtmanın planlarını yapar. Ta ki bir rahibe Carmencita (Paula Luchsinger) aklını çelene dek. Çocukları tarafından tutulan bu bayan tıpkı vakitte güzel bir muhasebecidir. Vicdanı ve matematiği yeterli bilir. Ayartır, sorgular, azap olur. Asıl niyeti ise generali yok etmektir.
KARA GÜLDÜRÜ, ENDİŞE VE ALEGORİ… CİNSİNE BEREKET!
Kont’u değerlendirmeye tipinden girişelim. Siyah beyaz çekilen sineması bir kara mizah örneği olarak değerlendirilebiliriz lakin güldürü istikametinin baskın olmadığını, hikayenin kendisinin gülünç kaçtığını vurgulamak gerekiyor. Sinema öncelikle yaratıcı bir fikir üzerine heyeti… Pinochet’yi vampir tasvir edip dahası ideolojik bir art planla tarih uzunluğu karşı devrimci bir karikatüre dönüştürerek gerçeklerle bağın tamamen koparılmadığı ancak öznenin karton kılındığı bu yaklaşım için beğenilen diyebiliriz. Meğer Larrain’in sineması bununla sonlu kalmıyor ve vampirlik sıkıntısını derinleştiriyor. Yolsuzluk tartışmaları ekseninde siyasi bir vampir imgesi çizen general tam tekmil bir halk düşmanı portresi sunuyor. Bu kaidelerde sinemanın tipi siyasi bir taşlamaya ve alegoriye dönüşüyor. Siyah beyaz çekimler de alegorik anlatımı çarpıcı bir hâle getiriyor. Buna rağmen Kont kolay adlandıramayacağımız bir imal. Fantastik olay örgüsü ve klasik kaygı motiflerinden beslenen hikayesi ile korkutmayı da başaran sinema dehşet sınıfına sokulabilir. Elhasıl güldürü, endişe, kara mizah ve siyasi taşlama üzere birçok ana ve alt tipe dâhil edebileceğimiz anlatısıyla Kont mecnun dolu bir sinema. Dikkat cazibeli taraf ise cinsler ortasında fevkalade bir ahenk yakalaması. Bunda da birazdan değineceğimiz atmosfer rol oynuyor. Sis çökmüş çiftlikte mikserlerde öğütülen kalpler pek komik durmazken meskenin metruk kısımları ürkütmeyi lakin tıpkı vakitte bir siyasi enkazı anıştırmayı başarıyor. Kont kendi gerçekliğini inşa ederken fantastik taraflarını da seyirciye geçirmekte.
DÖŞEMELER GÖÇMÜŞ, KOLTUKLAR LİME LİME…
Kont güçlü bir havaya sahip… Gerek hikayesi gerek yerleri ile bu havayı durmaksızın kışkırtıyor. Karakterler de atmosferle çelişmeyip tersine ruhsal salınımlarıyla yavaş yavaş çöken tekinsizliği karşılıyorlar. Larrain kartlarını tıpkı anda oynamamış ve sinemanın yerini ürpertici resmetmek yerine rahatsız edicilikle sonlandırmış. Bu rahatsız edici ortam seyirciyi kuşattığında ise tansiyonu artırmayı yeğlemiş. Kontun çiftliği ana karadan uzakta, ulaşımın sallarla sağlandığı bir adada yer alıyor. Vakit zaman avlanmak için başşehir Santiago’ya gittiğini, gökdelenler ortasından süzüldüğünü görüyoruz. Kentle kontrast oluşturan bu yerde ise devasa bir giyotin selamlıyor konukları. Hayvan başlarının kesildiği bu alet ve sık sık anılan Marie Antoinette, Pinochet’nin siyasi macerasının da başladığı Fransız Devrimi’ni akla getirirken mevtin soğuk aracı olarak dikkat çekiyor.
Evde yıllar içinde rastgele bir tadilata gidilmemiş. Döşemeler göçmüş, koltuklar lime lime olmuş, sıvalar dökülmüş… Çiftlik meskeni siyah beyaz tablonun orta rengi âdeta… Sis perdesinin ortasında siyah renkte dev bir giyotin beliriyor, meskende ise karanlık bir hayatın gri tonları seziliyor. Köhne bir zihniyete, köhne bir sisteme yakışır bir ev… Atmosferi perçinleyen öge ise on binlerce kalbin soğuk hava depolarında saklandığı, labirente benzeyen ahırdan bozma yapı… Yıllarca can almış Beyaz Rus kökenli uşak Fyodor (Alfredo Castro) ve Pinochet bu kısımda gezindiğinde vakit güya duruyor.
ŞİİRSEL SÜRPRİZLE
Kont’un seyirciye sürprizleri bitmiyor. Zekice tasarlanan vampir diktatör kompozisyonu sinemada çeşitler ortası fırtına estirirken bir mühlet sonra rahibe Carmencita generalin servetini bir dedektif titizliğinde eşelemeye başlıyor. Çiftliğe sinen hata kokusuna geçmişte kabahat işlenerek erişilmiş bir servetin kokuşmuşluğu eşlik ediyor. Bu çılgın ancak birebir ölçüde mide bulandırıcı ortamı dolaplarda koruma edilen devrimci kalpleri tamamlıyor. Larrain fırçasını sakınmadan çizdiği bu yozlaşmış tabloyu ortaya sıkıştırdığı şiirsel sekanslarla farklı bir düzleme taşıyor. İç yerlerde tansiyonu giderek yükselten direktör Carmencita’nın vampir olduktan sonra birinci uçuş denemesini muazzam bir kıvraklıkla yorumlamış. Genç rahibe saflığın ve berbatlığa karşı savaşın sembolüyken Kont tarafından ısırılıyor ve kan emici tarafa geçiyor. Ancak direktör bayanın vampir tabiatını bu tarafıyla değil uçabilmesiyle betimliyor. Carmencita havada süzülürken Kont onu izliyor. Bu sahne rahibenin bir yaprak edasıyla savruluşunu ve özgürleşme sözünü yansıtırken Kont’un mimikleri üzerinden karadaki sonuçları da gözler önüne seriyor. Kont’un hisleri daima değişiyor. Direktör bu kısmı epeyce başarılı aktarmış…
Bir öbür şiirsel sahne de finale saklanmış. Gölde geçen bu sahnede Baba konutunu yağmalayan evlatlar iki tekneye yükledikleri antika eşyayla (ve başlarında antika düşüncelerle) dönerlerken öbür bir teknede seyahat eden rahibelere rastlıyorlar. Sessiz sedasız gerçekleşen bu müsabaka sinemada baştan sona işlenen iyi-kötü çabasını hınzırca ortaya koyuyor. Gerçek hayatın şeytanları ile dinî hayatın saf temsilcileri birbirlerine değip dolaşmadan kendi yollarına gidiyorlar.
BERGMAN’DAN TARR’A SİYAH BEYAZ LEZZET VE MANEVÎ HESAPLAŞMALAR
Kont tahminen savlı olacak bıraktığı tatla fakat Ingmar Bergman’ın yabanıl yer tercihlerini ve Bela Tarr sinemalarında karşımıza çıkan ve “yalının kaosu” biçiminde de söz edebileceğimiz atmosferi hatırlatıyor. Bergman 1950’lerde ve 60’larda çektiği Yaban Çilekleri, Yedinci Mühür, Kurtların Saati ve Persona üzere başyapıtlarında insanın beşerle hesaplaşmasına doğayı şahit kılmıştı. İnsan kendisiyle baş başa kaldığında saldırganlaşıyor veyahut uysallaşıyordu. Kont’un yırtıcı evlatları da sinemada her ne kadar sivrilmeseler dahi insanın tabiatını dışa vuruyorlar. Açgözlü, sinsi ve benciller…
Finaldeki hesaplaşma da Bergman’ın üslubunu çağrıştırıyor. Kont’un annesi çıkageliyor (ki bu bayan da dünya siyasetine taraf veren ve Demir Leydi lakabıyla tanınan Margaret Thatcher’dan oburu değil!) ve son perdede kontun hayatındaki bütün bayanlar tıpkı sahnede toplanıyor. Anne Margaret (Stella Gonet), sevgilisi Carmencita ve Fyodor tarafından ısırılıp vampir yapılan karısı Lucia (Gloria Münchmeyer). Herkes silahını hazırlıyor. Çocuklar da bu dört vampiri öldürmek için planlar yapıyor. Vampirler kendi ortalarında savaşırken kıyasıya bir vampir avı başlıyor. Daha doğrusu bir vampir iç savaşı. Direktör bu çatışmayı ustalıkla yansıtmış.
Filmdeki gri ve sisli çekimlerse arayışla varoluşu, çöküşle yükselişi sentezleyen direktörlerden Tarr’ın sinemalarını çağrıştırmakta. Semboller dahi o yeri parçalayıp çıkmak için can atıyor! Öylesine kasvetli ve aslında beşere has bir ömür alanı tasviri. Çiftlik ve bu şiirsel uçuşlar, mananın peşinde koşanlar, farklı maksatlar etrafında toplanan tüm bu beşerler Tarr sinemalarından fırlamış gibiler. Elbet sinema öbür seyircilerde diğer direktörlerin sinemasından hisler uyandıracaktır.
**
Şili’de darbenin ellinci yılına bir çentik atan Kont, kolay tanımlanamayacak bir sinema… Siyasi göndermeleri, politik berbatlığı fantastik bir anlatımla ete kemiğe bürümesi, başarılı oyunculukları, masumiyete dair çıkarsamaları ve elbette atmosferiyle yılın sürprizi… Hırsızlar ve cellatlar ise hâlâ iş başında…
