Ömer Burçin Özkişi: Şiirin bir siyaseti olması gerekiyor

Özkişi ile ‘Doppler Etkisi’ni, şiirlerinde toplumsallık ve kişiselliği konuştuk.

Kitaba baktığımızda içsel bir seyahatin toplumsal sıkıntılarla harmanlandığı şiirlerden oluştuğunu görüyoruz. Öncelikle soralım. Nasıl doğdu bu kitap?

Bu kitap aslında bir yıl mühletle, epeyce ağır bir mesai sonrası ortaya çıktı. Bir yıl boyunca her gün sabah erkenden uyanıp öğleye kadar masa başında oturdum. O devir işsizdim ve tam da dediğiniz izlekte bir kitap ortaya çıkarmak için bütün şartlar uygundu. Daha evvel ağdalı ve şairane bir biçemle şiir yazıyordum ve bundan kopmak için çabaladım. Öncelikle 2000 sonrası yazılan şiirlere odaklandım. Periyodun şairlerini büyük ölçüde okudum ve dergileri/fanzinleri elimden geldiğince takip etmeye çalıştım. Olağan bu süreçte şu an üyesi olduğum Barbarları Beklerken Sanat Kolektifi en büyük destekçim oldu. Bilhassa sevgili dostum-yoldaşım Dolunay Aker tek tek her bir şiirimle çok ağır ilgilendi ve kitabın büyük ölçüde editörlüğünü üstlendi diyebilirim. Tüm bu süreçlerin toplamının sonucunda ‘Doppler Etkisi’ ortaya çıktı.

‘ŞİİRİN BİR SİYASETİ OLMASI GEREKTİĞİNİ DÜŞÜNÜYORUM’

Şiirlerinizde geçmişinizden yola çıkarak, öznellikten birden toplumsal yaralara geçişler yapıyorsunuz. Bu tıpkı vakitte büyük duygusal yükleri de taşıdığınız manasına geliyor. Bu dönüşüm şiirde bir olgunlaşma mı? Ne dersiniz?

Evet, kitap bir yanıyla çok fazla kendimle ve bu ülkede yaşayan herkes kadar taşıdığım yüklerle baş etme gayretimin bir eseri oldu. Kitabın “ben” lisanıyla yazılması ve otobiyografik yanının ağır basması da bunun bir göstergesi. Lakin bu birebir vakitte politik kimliği olan bir “ben” idi. Münasebetiyle şiir, şairin fikrinden başka tutulamaz diye düşündüğümden olsa gerek bu kitap politik bir izleğe sahip.

Şiirin bir siyaseti olması gerektiğini düşünüyorum. Bunu daima savundum. Hayatla muhakkak bir mana dünyasının içinden ilgi kurarken yazdığım şiiri bunun dışında tutmayı anlamsız buluyorum. Siz bunu toplumsal yaralara geçiş olarak tabir ettiniz ki buna katılıyorum. Sosyalizmi düşleyen ve bu emperyalist-kapitalist sistemden nefret eden lakin onun içinde debelenen biri olarak, mevcut çelişkilerimi de gizlemeden yazmaya çaba ettim. Bunu yaparken belli ölçüde ironiye yaslandım. Şiirimde tikel ve tümel ortasındaki diyalektik alaka az çok kendini hissettirdiyse amaçladığım şeyi bir ölçüde başardığımı düşünüyorum. Kitabın en büyük kederi buydu zira. Bu bir olgunlaşma mıdır? Kendi adıma bu soruyu cevaplarsam evet. Ancak sanırım buna asıl olarak birinci kitabımdan sonra ‘Doppler Etkisi’ni okuyan okuyucu karar verecektir.

Şiir merttir, kelamını sakınmaz. Lakin birtakım dizeler vardır ki insanı derinden etkileyecek kadar yürekli ve etkileyicidir. “Kürdün kulaklarından kolye yapıp tarafları vefatta dahi eşitlemeyen savaş” dizesinde olduğu gibi… Aslında şiir anlatılmaz lakin bu dizeleri yazarken ne hissettiğinizi anlatabilir misiniz?

Öncelikle bu dizeden daha yiğit dizelere muhtaçlığımız olduğunu söylemek isterim. Politik çelişkilerin bu kadar derin yaşandığı bir coğrafyada şiir yazıyoruz. Yanı başımızda yıllardır süren bir kirli savaş var. Ezilen, yok sayılan, aşağılanan ve katledilen bir ulus var, Kürt ulusu. Eşitlik ve özgürlük talebiyle uğraş eden bir ulusun ya yanında olursunuz ya karşısında. Bence bunun ortası yoktur.

Bu dizenin öyküsüne gelecek olursak; üniversite son sınıfta bir süt fabrikasında staj yapıyordum. Bu dizeyi orada bir emekçiden dinlediğim ve öfkeyle dehşet hisleri ortasında gidip geldiğim bir olay üzerine yazdım. Bu personel, sohbete askerliğini “terör” bölgesinde yaptığını anlatarak başladı. Anlattığı öykü aslında bu dizede saklı. Bu savaşın kirli yüzü hakkında bir dize velhasıl. Bu savaşta asker ölürse şehit olur, gerilla mevti bile hak etmez, etkisiz hale getirilir, kulakları da bir ipe dizilir.

Şiirlerinizde “taşra” ve “baba” imgeleri dikkat çekiyor. Bu imgeler edebiyatımızda ve sinemamızda da çok tesirli. Bunu neye bağlıyorsunuz?

Taşra doğumluyum ve çocukluğum taşrada geçti. Benim açımdan çok da parlak bir devir olmadığı için şiirimde ziyadesiyle bu tema yer alıyor. Baba sorunu ise her çocuk için karmaşık bir mesele! Ben de bir periyot babamla problemli bir bağlantı yaşadım; tahminen her çocuk kadar, tahminen biraz daha fazla. İşte bu kitapta da bu hususla yüzleşip ardımda bırakmaya ve babamla ilgimi tekrar kurmaya çabaladım. Bu babam açısından da sanırım böyledir. Babama olan sevgim yüzleşme ihtiyacımın da temel devindiricisi oldu. Bu durum, benim açımdan dramatize edilecek bir husus olmaktan çıktı ve kitapla birlikte bir sağaltım yaşadım.

Taşra ve baba imgelerinin edebiyat ve sinemada çok fazla beslenilen temalar olduğu gerçek. Bana kalırsa bunun sebebi, geç çağdaşlaşma ve kentli olma şuurunu sakatlayan taşralılık halinin kent hayatında da varlığını sürdürmesi. Baba imgesi ise bana çok anlaşılır geliyor. Psikanalitik bir temeli olduğu üzere, toplumsal cinsiyet, iktidar ve devlet kavramlarıyla olan grift bağı de bu temayı üniversal bir tema haline getiriyor.

”TAŞ’ BİR DİRENÇ VE DİRENİŞ METAFORUDUR’

Kimi şiirlerinizde geçen “taş” âlâ ve ağır bir metafor. Bu metafor üzerinden acıyı manalandırmak ve anlatmak üzerine neler söylersiniz?

Aslında taş, çok kullanılan bir imge. Bu sebeple ben de kullanırken hayli çekindiğimi itiraf etmeliyim. Benim açımdan “taş” bir direnç ve direniş metaforudur. Fizikî özellikleri bir yana, toplumsal ve siyasal çabalar açısından da bu böyledir. Bu yalnızca bizim yaşadığımız coğrafya için geçerli değil, tüm dünya halklarının çabası ve direnişi açısından da bu türlü. Taş atan, atmaktan öbür dermanı kalmayan çocuklar başlı başına üzerinde durulmayı ve işlenmeyi hak eden bir husus…

Devletin bireye tezahürü (yok ediciliği) ile babanın ve erilin devletle iş tutmasının ağır insani sonuçlarını bazen bir iki dizede tıpkı Ece Ayhan’ın Maveraünnehir şiirinde olduğu üzere çarpıcı bir formda anlatabiliyorsunuz. Şayet şiirlerinizi toplumsallık ve kişisellik üzerinden tanımlamak isterseniz neler söylersiniz?

Bu çok değerli bir soru… Ece Ayhan, devlet dersinde katledilen çocukları anlatacak kadar bahadır bir şiir yazdı, çok güçlü bir şiir. Benim şiirlerim Ece Ayhan’ın şiirleri ile kıyaslanmaz elbette lakin esinlendiğim doğrudur. Açıkçası bu bireysellik/toplumsallık ayrımını çok manalı bulmuyorum. Bizler toplumsal varlıklarız ve tüm kişiselliğimiz aslında bu toplumsal formasyon ve hükümran ideoloji tarafından özcesi yapı tarafından az çok belirleniyor. Kimimiz bu yapıda gedikler açabilmenin ve oradan aşikâr oranda çıkabilmenin imkanını buluyor kimimiz bu yabancılaşmanın hiç farkına varmıyor. Haliyle birey “biricik” falan değildir. En ferdi şiir bile muhakkak toplumsal kodların taşıyıcısıdır. Kimi vakit yazdıklarıyla kimi vakit sustuklarıyla… Ben siyaseti olan bir şiiri ferdî tecrübelerim, görme biçimim ve varoluşumla karşılıklı ilişkiselliği içinde yazmaya çabalıyorum.

”DOPPLER ETKİSİ’ KAPİTALİZMİN TARİHİNİ ANLATIYOR’

Son olarak, kitabınızın ismini taşıyan Doppler Tesiri isimli bir şiiriniz var. Bu şiirle bize neler söylüyorsunuz?

Doppler Tesiri isimli şiirim aslında kapitalizmin 17. yüzyılda İngiltere’de başlayan, “çitleme hareketi” olarak da bilinen ilkel sermaye birikim sürecinden, günümüz emperyalist-kapitalist dünya sistemine kadarki evrimine dair kısa değinilerden oluşan bir şiir. Aslında kapitalizmin tarihini özetliyor.

Durakta bekleyene
Daha pes gelir sesi
Önünden geçip giden trenin

Burada kastettiğim şey aslında tüm kitabın politik izleğinin özeti. Bu üçlükte doppler tesirinin gündelik bir örneği var. Yani bir trenin size yanlışsız yaklaşırken sesinin tizleşmesi ve uzaklaşırken pesleşmesi aslında doppler tesirinin pratik bir örneğidir. Lakin benim bu dizede kastettiğim şu; tarih (tren) önümüzden akıp gidiyor ve biz o treni yalnızca izliyoruz, edilgen kalıyoruz, harekete geçmiyoruz. Halbuki o trene binmeliyiz, gerekirse treni raydan çıkartmalı ya da makas değiştirmeliyiz. Lakin bunu yapamadığımız sürece giderek tarihin o gürül gürül akışını duymaz, duyumsamaz, görmez oluyoruz. Sağırlaşıyoruz, körleşiyoruz. Elhasıl çürüyoruz…