Bana kalırsa, “Belki Stockholm’de Bir Banka Soymalıyım” kelamı, akla hayale gelmeyecek çılgınlıklar yapmalıyım değil; bu iç külfetinden kurtulmanın yolu yok, manasına geliyor. Başka bir deyişle, çok tuhaf bir şey yaparsam, mesela Stockholm’de bir banka soyarsam tahminen bir değişiklik olur, hayatıma bir renk, bir hareket gelir… Ancak o da bir ihtimal! Muhtemelen, bu cümleyi sarf ettiği anda bunun bir işe yaramayacağını fark etmiştir Fuat Eren. Zira çılgınlık çağı bitti. Yılgınlık çağındayız artık; içe kapanma/ kapaklanma çağındayız. Sanıyorum bu kitabın ilgi çekmesini, kısa müddette iki baskı yapmasını sağlayan da bu. Herkesi, bilhassa de gençleri, yani depresyonla hayata tutunma ortasındaki o gergin aralıkta duran, neler olup bittiğine mana veremeyenleri birebir sorunlu minimum müşterekte buluşturması.
Hepimiz birebir kasnağa gerilmiş, birebir kasnakta sıkışıp kalmışız. “ben bu yapboza ilişkin değilim” diyen şiir öznesi, yani bu dizedeki ‘ben’, pek de o denli birinci tekil şahıs değil. Zira akabinde gelen dize, bu ilişkin olamama halinin doğurduğu sonucu, kaçınılmaz sonu tanım ediyor: “kırmızı kurdeleyle süslü armağanımı oburu açıyor”. O diğeri da memnun değildir büyük ihtimalle. Zira o da kendi kırmızı kurdeleyle süslü ikramını açamıyor, onunkini de bir diğeri açıyordur. Bu duruma, armağan elden ele dolaşıyor diyemeyiz, kimse kendi ikramının sahibi olamıyor, sonuçta, kimse kendine ilişkin olanı elde edemiyor, tahminen fark bile edemiyor, diyebiliriz.
Bu ruh durumuna uygun biçimde, sakince yazmış şiirlerini Fuat Eren. Şiirlerde kelam oyunları, zorlama imgeler ya da okurun sarsılıp, oradan oraya savrulmasına neden olacak telaffuzlar yok. Lirik şiirin alışıldık telaffuzlarıyla karşı karşıyayız ve duru bir anlatımla… Sanıyorum şiirlerin etkileyici olması, bu sakinliğinden ve içinde bulunulan his durumunun, yani ruhun labirentlerinin özgüvenli biçimde açığa vurulmasından kaynaklanıyor. Lakin, şunu da anlıyoruz ki, bu labirentin içinde varsayım edebileceğimizden fazla kişi var.
Olumsuzluğu her tarafıyla yansıtan dizeler, olumsuzluğu olumsuzlamıyor; olumsuzluk halini ortaya koyuyor ve okuru o ‘hal’ ile baş başa bırakıyor. Örneğin Otopsi isimli şiirde, “kaslarım yanık, soluğum kesik/ çöller biriktirmişim damağımda/ yine koyuyorum ismini yolculukların/ yorulsam yorulamam/ yutkunsam gitmez bu yumru” dizeleriyle karşılaşıyoruz. Tekrar birinci tekil şahıs lisanıyla, ben lisanıyla yazılmış dizeler. Lakin nasıl bir ben’le karşı karşıyayız? Kasları yanık, soluğu kesik, damağında çöller biriktirmiş bir ben. Yorulsa bile gerçek manada yorulamıyor. Boğazındaki yumrudan ise, yutkunsa bile kurtulamıyor. Yalnızca şiir öznesi değil, onun elindeki kuş bile tıpkı durumda: “mavi bir kuştur elimden uçup giden/ nereye uçsa burada olmadığını sanıyor/ nereye konsa orada ben”. Aslında kuştaki bu olamama hali, kuştan değil, şiir öznesinden yani şiirdeki ‘ben’den kaynaklanıyor. Zira kuş, onun elinden havalanıyor ve nereye konsa, tekrar ona, şiir öznesine konuyor. ‘Ben’ burada fasit bir çember aslında. Yalnızca kendini değil, canlı cansız, hayatına temas eden herkesi, her şeyi içine alıp hapsediyor, tabir yerindeyse yavaş yavaş eritip yok ediyor. Örneğin “gidebilsek/ tıpkı anda yalnız kalacağımız şehirlere” dizesinde iki kişilik bir hasret var. Bir oburuyla (muhtemelen sevgiliyle) gitme isteği lisana getiriliyor; lakin gidilmesi arzulanan yer, her ikisinin de birebir anda yalnız kalacağı bir kent. Zati akabinde “sonra her yer bana yabancı” dizesi geliyor. şiir öznesinin şu anda bulunduğu yer üzere, gitmeyi arzuladığı yer de (aslında her yer) ona yabancı. Lakin birinci dizede “gidebilsek” diyerek, bir diğerini da işin içine katması, kaçınılmaz olarak, kendine yabancı olan bir yere onu da götürmesiyle, onun da gidilen yerde kendini yabancı hissetmesiyle sonuçlanacaktır.
ŞİMDİ GEBERMEK İÇİN SIKI BİR ŞİİR GEREKLİ
Peki, en geniş manadaki şiirsel yer olarak dünya nasıl bir yerdir? Yağacak yeri olmayan bulutlarla, bin yıllık çınara düşen yıldırımlarla, tüpü bitmiş bir dalgıcın yüzeye çıkma eforuyla, hangi şapkaya koyarsak koyalım sığmayan tavşanlarla dolu bir yer. Ve bu türlü bir dünyada kimse inanmaz gecelerin aydınlığına. Aslında tüm bunlardan insanın sorumlu olduğunu da hissettiriyor Fuat Eren. Bu manada, insanlık açısından itiraf sayılabilecek şu dizeler değerli: “yanaklarımız kaskatı gülmekten/ sentetik ormanlar kurar, plastik çayırlara çıkarız/ ağzımıza bir tutam ot alsak/ fondötenle kapatılmış yaralarımız…” Elbette ormanı sentetik, çayırı plastik hale getirenin kimler olduğu muhakkak. Yaralarını fondötenle kapatanların da. Fakat, bunu da durum tespiti olarak sunuyor, karşı bir sav, bu durumdan kurtulmak için bir teklif getirmediği üzere, dünyayı bu duruma getirenlere karşı sesini de yükseltmiyor. Yalnızca sesini değil, imgesini de yükseltmiyor. Aslında bunun nedenini, yeniden şiirlerden yola çıkarak anlıyoruz. Köz isimli şiirinde, “artık rahatsız etmiyor beni bu yönsüzlük” diyerek, durumu kabullendiğini beyan ediyor. Zira vicdanla hata ortasında bir yerde sıkışmış kalmıştır, nereye dönse birebir manzarayı görüyordur. Sonunda da itirafı pekiştirir: “gemisini kaybetmiş çapayım”. Aslında bu itiraf, kitabın başlığından yola çıkarak söylediklerimizi de pekiştiriyor. Gemisini kaybetmiş bir çapa, Stockholm’de banka soymaya kalksa, bunu başarabilir mi, haydi başardı diyelim, bu soygunun o çapaya bir yararı olur mu? Bu yolla bulunur mu ki kaybedilmiş gemi?
Daha evvel olumsuzluğun olumlanmadığını, yalnızca olumsuzluk halinin görünür hale getirildiğini ve okurun bu hal ile baş başa bırakıldığını söylemiştik. Şair bu manada kendini pasif pozisyonda tutuyor ve risk almıyor. Fakat, kitaptaki birkaç şiirde, bu durumun tam zıddı olarak, olumluluğun olumsuzlandığını görüyoruz ki, şair burada daha etkin pozisyonda ve aşikâr oranda da olsa risk demeyelim fakat, sorumluluk alıyor. “bize yere düşen bir çiçek atanmış/ kadife, kırmızı ve solmaz/ dokununca pırıltıların hepsi güneş oluveriyor” dizelerindeki birdenbire yere düşen çiçeğe dokununca pırıltılarının hepsinin güneş oluvermesiyle meydana gelen umut ışıltısı, okuru birdenbire, süregiden karamsar ruh halinden tutup çıkartıyor. Lakin yalnızca bir anlığına! İşte kelamını ettiğim sorumluluk, yaşattığı bu umutlu anın çabucak akabinde okuru alıp yeniden pesimist bir ruh haline sokma isteğinden ve marifetinden kaynaklanıyor. Zira bu dizelerin akabinde gelen dizeler şunlar: “senin ellerin küçük, benim sesim kötü/ hangi müziğe tempo tutsak öksüz kalıyor”.
Benzer bir durumu Kim O isimli şiirde de görüyoruz. “zamanın birinde küçük bir yaprağa değmiş ellerim/ o gün bu gün üstüm başım bahar kokuyor”. Eski bir vakitte küçücük bir yaprağa dokunmuş olmanın o günden beridir insanın üstünün başının bahar kokmasına sebep olması, tabiatla bütünleşmenin değerini ve tabiatın insan üstündeki müspet tesirini dolaysız olarak anlatıyor. Çabucak akabinde taşralı insanların kent korkusuna ve kasaba meydanlarındaki kanı donduran yalnızlığa ulaşıyoruz. Pekala, o yaprağa dokunduğu için üstü başı bahar kokan bireye ne oldu? Şiirinin devamındaki dizelerden anlıyoruz ki, havalar soğudu, ısındı, bir daha soğudu, o da dondu bazen, sonra tekrar tekrar yandı. Üstüne sinen koku duruyor mudur yoksa kaybolmuş mudur bilinmez fakat büyük ihtimalle donup donup yanmayı hala sürdürüyordur.
Bu pesimist his durumunu ruhun yeni labirentleri diye isimlendirdik lakin, birdenbire mi geldik bu hale, geçmişle bir bağı, teması yok mu bu labirentin? Var elbette. Bu bir sürecin sonucu. Zati olmaması, eşyanın tabiatına alışılmamış. O süreci de başındaki tüylü şapkasıyla her gün içen amca simgeliyor bence. Meyyitin Düğünü isimli şiirin son kısmı, bize bu açıdan, çok değerli bir ipucu veriyor: “şimdi anlıyorum tüylü şapkasıyla o amcanın/ niçin her gün o kadar içtiğini/ Hisarüstü’nde arsız rüzgar eser durur/ süpürecekmiş yere kazınan sözleri/ artık gebermek için sıkı bir şiir gerekli”. Bugün yaşanan hayal kırıklıkları, geçmişteki umutların suya düşmesinden kaynaklanıyor. Bugünkü kayıplar, geçmişte kazanamadıklarımızın toplamı. O yüzden, Fuat Eren’le ortamızda çok yaş farkı varken, pekala ben de “gemisini kaybetmiş bir çapayım” diyebilirim bugün. Yere kazınan o kelamlardan birkaçını ben söylemiş olabilirim mesela, vaktinde. Fakat arsız bir rüzgar süpürdü, hala da süpürüyor onları.
Öyleyse, genç yaşlı herkese, sıkı bir şiir gerekiyor. Hiçbir şeyi düzeltemeyecek lakin her şeyi telafi edecek sıkı bir şiir.
