Hazal Yalın
Bu haftaki seçkimizde her biri gereğince uzun üç yazıyla yetiniyoruz.
Edvard Çesnokov, Komsomolskaya Pravda’nın milletlerarası siyaset redaksiyonu şefi. Cümleleri, iktidar etraflarına yakın bir kalemin görüşleri. Çesnokov Türkiye ile bağlantıları yazıyor.
Armen Martirosyan ise 1999-2003 ortasında eski Ermenistan Dışişleri Bakan Yardımcısı, 2003-2009 ortasında BM daimî temsilcisi, 2009-2013 ortasında Berlin Büyükelçisi, 2015-2020 ortasında Yeni Delhi Büyükelçisi. Münasebetiyle, Nezavisimaya Gazeta’daki yazısı yalnızca eski bir diplomatın görüşleri değil Erivan’da iktidar odaklarından birinin yaklaşımı olarak görülmeli. Martirosyan Ermenistan-Rusya ve Ermenistan-Türkiye münasebetleri üzerine yazıyor.
Aleksandr Svistunov ise öteki yazıların müellifleri kadar tanınmış bir isim değil, lakin Vzglyad, kıymet taşıyan bir yayın organı. Svistunov Türkiye’nin Suriye’deki askeri varlığının manası üzerine yazıyor.
‘Türkiye Batı’yla bağlarını bitirirse ucuza güç alabilir’
Genellikle Ukrayna krizinden herkesten çok ABD’nin avantaj sağladığı kabul ediliyor: Sermaye Avrupa’dan kaçıyor, Moskova da kendi art bahçesindeki yangını söndürmekle uğraşıyor. Lakin yararlanan bir yer daha var; Türkiye. Herkes için vazgeçilmez. …
Son haber: Türk bankaları eylül sonunda Rusya’nın Mir ödeme sistemiyle çalışmaktan vazgeçtiler. Resmi olarak ABD’nin baskısı altında. Olağan “alternatif bir platform” üzerinde çalışmayı vaat ettikten sonra; ancak canının istediği her şeyi vaat edebilirsin, bizim oryantal ortaklarımız o denli severler. Erdoğan avantaj kazandıracaksa Beyaz Saray’ın her cins talebine keyifle tükürüyor. Türkiye bu yıl, ABD’nin hezeyanlarına karşın ikinci paket S-400 hava savunma sistemini de satın aldı. Söylentilere bakılırsa Erdoğan “Ege’de Yunanistan tarafından işgal edilen adaları” geri almaktan çekinmiyor; bu durumda burada gökyüzünü kapatmak işe fayda.
“Moskova Ankara’nın tükürüklerine nasıl tahammül ediyor?” diye sorarsanız, buna karşılık öteki bir soru da mümkün: “Peki ABD nasıl tahammül ediyor?” İşte bu türlü. Zira Erdoğan iki kampa da katiyen gerekli. Rusya’ya, özel askeri operasyonun harareti içinde tarafsız bir oyuncu olarak gerekli. Düşünsenize, İstanbul ve Çanakkale Boğazı’ndan Karadeniz’e Ukrayna’ya yardım için Britanya donanması gelecek olsa… Ancak gelmiyor; Erdoğan müsaade vermiyor. Bize olan aşkından değil elbette, o durumda çatışmanın en önemli ve yegâne moderatörü olamayacağı için.
Türkiye, Amerikalılar için de gerekli. NATO’nun ikinci büyük ordusu, o olmasa blok çöker.
Ama her maceranın bir sonu olur. Erdoğan’ın imparatorluk rönesansı değerliye patlıyor. Türkiye’de enflasyon ağustosta yüzde 80’i aştı; TL, rublenin tam bilakis, dünyadaki en istikrarsız para ünitesi haline geldi. Buzdolapları boşken seçmene Büyük Turan’dan bahsetmek mümkün değil. … Genel seçimler 2023 yazında; o vakte kadar ekonomiyi fakat bir mucize kurtarabilir.
Mesela Türkiye Batı’yla bağlantılarını kesin bir halde bitirse, Moskova’nın başında olduğu Avrasya Ekonomik Birliği’ne katılsa, oradan ucuz güç alabilir (eski imparatorluğun kendi gaz ve petrolü yok). Şu anda bu fantastik görünüyor. Lakin 8 yıl evvel Türk savaş uçakları Rusya’nın Su-24’ünü Suriye üzerinde düşürdüklerinde de İstanbul’un bugünkü tarafsızlığı imkânsız görünüyordu. (E. Çesnokov / Komsomolskaya Pravda, 29 Eylül)
‘Taht ısınıyor’
Türkiye’nin neredeyse bütün toprakları Küçük Asya’da, yalnız ülkenin güneyinde, Akdeniz kıyısında Ortadoğu’ya kama üzere giren küçük bir “apendisit” var. Bu, Suriyelilerin kendilerine ilişkin saydığı Hatay vilayeti. Bu, yeni-Osmanlıcı Türkiye’nin eski mülklerindeki köprübaşı.
Türkiye ve şahsen Erdoğan, Suriye’de iç savaşın başladığı 2011’den beri Arap Cumhuriyeti’nin topraklarını bölüşme işine faal biçimde katılıyorlar. Elbette direkt değil, vekil kuvvetlerin (Türk eğitmenler tarafından eğitilen silahlı İslamcı birlikleri) yardımıyla. Bölgedeki Türkiye yanlısı en büyük ve en tanınmış terörist küme da Hayat Tahrir el-Şam.
Bu kümenin merkezi, hala hükümet kuvvetlerinin denetimi dışında bulunan ve fiilen teröristlerin rehinesi durumundaki 3 milyon insanın yaşadığı İdlib vilayeti. Artık haritada İdlib’i bulalım: İşte şurada, Suriye’nin kuzeyinde, Türkiye vilayeti olarak tanınan Hatay’ın çabucak bitişiğinde. Basitçe konuşursak, Erdoğan’ın Suriye topraklarına diyagonal bir kama sokarak ve adeta ikiye bölerek genişlettiği köprübaşı.
Türkiye fiiliyatta açıkça HTŞ’ı ve başka hükümet aksisi kuvvetleri himaye ediyor ve Suriye Arap Ordusu’nun yahut Rusya askerlerinin İdlib’i temizlemesine ve Suriye çatışmasına bir nokta koymasına müsaade vermiyor. Erdoğan bunun yerine kamuoyu karşısında Esad’ın “kendi topraklarını elinde tutamadığını”, yani kendisiyle, Erdoğan’la anlaşmak zorunda olduğunu söylüyor. Olan bitene bakılırsa Türkiye Cumhurbaşkanı Suriye’de ateşkese lakin Esad’ın toprak odunu yahut minimum olarak Türk “barış gücü” bulundurması karşılığında kapı açıyor. Yeni sultan kaybedilmiş mülkleri topluyor. …
Suriye Kürtleri çatışmalar boyunca Esad’ın tarafına yalnızca şu nedenle geçtiler: Türkiye kendilerine karşı karınlarını doyurduğu cihatçılarla harekete geçtiği için. Bunların zaferi Kürtler için sözün tam manasıyla soykırım olurdu. Lakin bu yalnızca ortak düşmana karşı süreksiz bir paydaşlık, öbür da bir manası yok.
Kürtler Suriye’nin kuzeydoğu vilayetlerinde bağımsız bir Kürdistan kurmak istiyorlar. Buysa Esad için yeni toprak kaybı demek. Erdoğan için de çabucak yanı başında kendisine azami düzeyde düşman bir devletin ortaya çıkması.
Durum taraflardan hiçbiri için kolay değil. Mevcut durumdan en çok fayda sağlayan ise Amerikalılar; bunlar Esad ve Erdoğan’ın görüşüp mutabakatına açıktan karşılar. Başına buyruk Erdoğan’la gittikçe daha çok çatışan Washington için, bölgede taraflardan hiçbirinin son zaferine imkan vermeyen tansiyonun devam etmesi avantajlı. Bu seçenek ne Esad’ın ne Erdoğan’ın işine geliyor.
Bunlardan birincisi, elinde mümkün olduğunca çok toprak tutup en nihayet 11 yıldır süren savaşı bitirmek istiyor. İkincisinin önünde ise 2023’te başkanlık seçimleri var. Seçimler öncesi Erdoğan’a gürültülü bir zafer gerek. Suriye’den eski Osmanlı mülklerinin bir kısmını koparsa, savaşı kendi koşullarında bitirse ve Kürtleri de ezse bu türlü bir zaferi kazanmış olacak. Tam bu yüzden Şam’la çabucak artık konuşmayı ısrarla istiyor. Yeni sultanın altındaki taht ısınıyor, küçük bir savaş var aslında elinde, geriye kalan tek şey onu kazanmak. (A. Svistinov / Vzglyad, 27 Eylül)
‘Yenilgi sonrası Ermenistan’
Çok sayıda eski ve şimdiki siyasetçi, Ermenistan’ın KGAÖ’nde bulunmaya devam etmesinin menfaatlerine uygun olmadığına dair kuşkularını kamuoyu karşısında lisana getirdiler. Ermenistan’ın 2022 güzünde İkinci Karabağ Savaşı’ndaki ağır mağlubiyetinden sonra Ermenistan siyasi nizamının temsilcileri ağzından sıkıntının giderek daha sıklıkla bu halde konulduğunu kabul etmek gerek. Bu tıp reaksiyonlara şaşırmak, hatta öfkelenmek yararsız ve öngörüsüz; askeri hezimetler en dostça ilgilerde bile korozyona ve tuhaf ittifaklar kurulmasına yol açabilir. …
Ermenistan yetkililerinin Azerbaycan tarafından ileri sürülen temel barış prensiplerini fiiliyatta hiçbir şerh düşmeden ve karşı teklif getirmeden ve şaşılacak kadar rahatlıkla kabul etmesine ve bu hedefle bir mekik diplomasisine girişmesine karşın Baku resmi olarak ordusunun bu sürecin süratle tamamlanmasına “katkıda bulunmaya” hazır olduğunu söylemeye devam ediyor. Askeri gücün “barış sürecine” ne kadar yardımcı olacağını vakit gösterecek. Ancak tarihin tanıklık ettiği üzere, muzaffer taraf barışçıl tahlile samimiyetle hazır olan bir mağlupla uğraşırken başında, aşikâr bir anda, zafer için gerekli uzlaşmazlıktan istikrarlı bir barışın sağlanması için zorunlu mütarekeye geçmek gerektiğini tutmalı.
Son tırmanışın kamuoyunun dikkatini KGAÖ ve Ermenistan’ın bu askeri-siyasi ittifakla gelecekteki bağlantıları üzerine çekmiş olmasında şaşılacak bir şey yok. 1992’de Kolektif Güvenlik Muahedesi imzalandığında aklı başında Ermeni siyasetçiler bunun, Rusya’nın BDT topraklarında hegemonya yolunda en kıymetli inisiyatiflerinden biri olduğunu görmüşlerdi. … Bu örgütün oluşumuyla birlikte örgüt üyelerine esas tehditlerin öncelikle BDT’deki ortaklarından geldiği, münasebetiyle KGAÖ’nün tüzükle belirlenmiş birinci misyonunun, yani üyelere yönelecek dışarıdan bir akına karşı koymak ve bunların dış siyasetteki tavırlarını koordine etmek gayesinin pratikte hayata geçirilemez olduğu ortaya çıkmıştı. Bugün pek az kimse hatırlıyor: 1997’de Rusya’nın post-Sovyet bölgesindeki nüfuzunu sınırlamak için Amerikan inisiyatifiyle Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova tarafından kurulan GUAM ittifakının üyelerinden biri olan Azerbaycan 1993-1999 ortasında birebir vakitte Rusya yanlısı askeri-siyasi ittifakın üyesiydi. Bu güç istikrarı … Azerbaycan tarafından askeri tırmanış halinde KGAÖ’nden Ermenistan’a fonksiyonel bir askeri yardım ihtimalini fiilen ortadan kaldırıyordu. Bundan sonra KGAÖ üyelerinin birden fazla Azerbaycan’la, Ermenistan’la olduğundan daha sıkı iktisadi ve siyasi alakalar de tesis ettiler. …
Bugün Kafkaslar ve Ukrayna’da krizler ve Orta Asya’da periyodik tırmanışlar, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının tek perdelik bir trajedi olmadığını, tamamlanmamış bir olay olduğunu gösteriyor. …
Bütün bunlar global diplomaside ve SSCB’nin dağılmasıyla doktriner olmaktan fazla yararcı bir nitelik alan Rusya diplomasisinde tesirini gösteriyor. Rusya ile iştirake yönelen ülkeler Moskova’nın kendilerine memnuniyetle stratejik tokalaşma önereceğini, fakat bunun çokları içinden yalnızca biri olacağını süratle fark ettiler. …
Böylece Ermenistan Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bağlarını dengeli halde geliştirdi. … Lakin itiraf etmek gerek ki 2020 Karabağ Savaşı Ermenistan’ın NATO’nun izafe edilen misyonların yerine getirilmesindeki aktifliğiyle ilgili yanılgılarını dağıttı. …
Kuşkusuz, Erdoğan Ermenistan’la bağları normalleştirmenin ön koşulu olarak Türkiye’de Ermeni soykırımının memleketler arası tanınması sorununu Ermenistan’ın gündeminden çıkarmaya çalışıyor. Öngörülen tahlillerin bölgede güç istikrarında değişikliğe, bunun sonucu de Rusya’nın güney hudutlarında Türkiye’nin nüfuzunun artmasına yol açacağı göz gerisi edilemez. …
Ermeni siyasetçilerin SSCB’nin çöküşü arifesinde doğan ve 2018 baharında iktidara gelen “devrimci” kozmopolitik jenerasyonu, eski iktidarın önde gelen temsilcilerinden büsbütün öbür kurallarda şekillendiler. Bunların birincisi globalleşen dünyada Ermenistan’ın gelişme sorunlarını Karabağ problematiğiyle ve Ermenistan-Türkiye bağlarının tahlile kavuşturulmamış olmasıyla ilişkilendiriyorlar; bağımsız Ermenistan’ın kurucu babaları ve onların taraftarları ise Dağlık Karabağ halkının halklarının kendi bahtını tayin hakkının gerçekleştirilmesini raison d’etre, varlık sebebi sayıyorlardı. … (A. Martirosyan / Nezavisimaya Gazeta, 26 Eylül)
