Yağmur Yıldırımay Bayrakçı
“Vücut daima bildik, inançlı ve hafif rüzgârın ortasındayken bir vakit sonra algılar körleşiyor. İnsanın içiyle dışı birbirine karışıyor, ayrım ortadan kalkıyordu. Farklılığın olmadığı yerde hareket de yoktu, hayat da.” Bu türlü düşünülen bir yerde, başkarakterin sütliman bir hayatının olmasını beklemek pek abes kaçar. Demek ki deriz, fırtınalı, sisli bir yere aşina olacağız. Pek natürel o denli anlatılıyor Mahmut; tekinsiz, meçhul, suskunlukların, içten içe konuşmaların hâkim olduğu bir dünyada. Burası, zifiri bir heyula. Mahmut bundan pek şikâyetçi değil, “iradesiyle hayatın yeknesaklığını aştığını” düşünmek, bunun için çabalamak -yaşadığını hissettirir çünkü- birçok vakit istediği şey lakin tekrar de insan olmanın uçsuz bucaksızlığıyla sarsıldığı yerler de var: Yanında hissedemediği, birçok vakit öfkeli olduğu ağabeyleri; yanı başında lakin ulaşamadığı annesi, düş mü gerçek mi olduğunu kestiremediği -belki de kestirmek istemediği- “hülya”sı. Bu türlü bir dünyada kendini arıyor Mahmut, “yıkık dökük, düşüp devrilmemek için birbirine yaslanmış üzere duran eski binaların önünden” geçerek, bazen vakur bir kahraman, bazen annesinin göğsünde bir bebek.
Mahmut, elli yaşında emekli makine mühendisi. Hayatının son birkaç yılını okuduğumuz vakte kadar tek yaşarken, hem annesini yalnız bırakmak istemediğinden hem de artık maaşının yetmemesinden seksen yaşındaki annesiyle yaşamaya başlar. Bu birliktelik, Mahmut’u geçmişine, “soluk bir vakit çizelgesinde zorluklarla” hatırladığı yıllarına götürür. Bir sorgulama evresine girer, nasıl biri olduğunu düşünür. Kendini tartmaya başladığında görür ki ağır gelen şeyler vardır kefede. Biri, sevgi üzerinedir. Mahmut’un en çok korktuğu şeydir sevilmemek. Bu sebeple daima tereddütlü yaşamış, eksik kalmış, soramamış, içindeki korku deryasında dolanıp durmuş. Bıçak sırtında yaşadığı bu tertipte hatırladıklarıyla mütereddit Mahmut’u okuruz biz de. Kitabın formu ise bu yaşamak uğraşını iki farklı açıdan takip etmemize yardım eder. İtalik yazılanlarla “hülya”sına, hayaline -gerçeğine?- odaklanırken öteki sayfalarda annesiyle geçirdiği sessiz-renkli, fail-mağdur, kırılgan-kudretli hayatına odaklanırız. “Peki öyleyse ben nasıl ve neye hizmet etmek üzere biçimlendirildim?” diye bağırdığı kitapta Mahmut’un ailesine dair hissettiği hisleri, taşıdığı “yükü”, kaçmak istemesinin lakin başaramamasının sancısını görürüz. Mizah ise en sadık eşlikçimizdir, zira orta sıra gülümsemek herkese yeterli gelir:
“Anne ilacını aldın mı?”
“Aldım. Az evvel. Görmedin mi?”
“Görmedim.”
“O vakit gözlüğünü tak!”
“Ben gözlük kullanmıyorum ki.”
“Demek ki vakti gelmiş, kullansan güzel olur.”
ESER ÖLÇÜDE AİLE, ÇOKÇA HÜZÜN
Günlerin birbirine benzediği hayatta, içine çaresizliğin işlendiği Mahmut’un bazen bir “yük” üzere gördüğü -bunu dışarıdan söylerse canı çok yanacak- annesiyle olan alakası, kitabın merkezinde. Babası meyyit, bir ağabeyi yurt dışında, başkası Antalya’da yaşıyor. Ankara’da kalan Mahmut, meskenin küçük oğlu, annelerini yalnız bırakan bu aile üyelerine öfkeli. Kendisi ise annesiyle birlikte geçirecekleri vakit azaldığı için hüzünlü, sonunun gelmeyeceğini anladığı bu düşüşü kabullenmiş ancak bundan mustarip de zira kusamadığı bir öfkesi var. En korktuğu şey sevilmemek demiştim ya, bu endişenin nedeninin kimden kaynaklandığını düşündüğünde birinci aklına gelen annesi olur. Bunun üzerine konuşarak meselesini aşmak ister ancak anne ile bağlantısı kuvvetli değildir. Kitabın mizahi lisanı de Mahmut’un acısına acı katmak istercesine anne-oğul ortasındaki diyaloglarda belirir. Birçok vakit dinlemeyen, başı diğer yerde olan, alakasız birçok şeyi yan yana getiren anne, Mahmut’un dediği birçok şeyi anlamaz. Daima bir anlaşamama hali var ortalarında, anneden kaynaklı. (Bunun sebebi yaşlılık mı yoksa öteki şey mi buna okur karar verecek elbette.) Mahmut ne yaparsa yapsın kendini anlatamayacağını düşünse de bir gün, kendine has çelimsiz kahramanlığıyla annesiyle yüzleşmek ister ve sorar:
“Anne, suçluluk hisleri içinde yaşıyorum. Mesela birisiyle konuşuyorum, değil mi, o sırada konuşulan hususun dışında o kadar çok şey düşünüyor ve o kadar çok şey sarf ediyorum ki. […] Birisiyle konuşurken, işte, güya bir şeyler içimi eziyor. Nerede olduğunu kestiremediğim bir açıklıktan içeriye sızan rüzgâr, karşımdakinden daha kıymetsiz biri olduğumu fısıldıyor bana. Açıklık dedim de, bir pencere bir kapı bulabilsem tüyeceğim ancak orada durmak zorundayım. […] kendimi bedelsiz hissediyorum ancak niçin? Senin bu hususla bir ilgin olabilir mi sanki?”
Bu yüzleşmeyi kabul etmek bile meşakkatliyken lisana getirmek oldukça sancılı ilerler. Anne, duymaz oğlunu. Yüreği kırılır Mahmut’un. Hiçbir şey olamamanın tartısında, kurduğu hayali ile gerçek ortasında sıkışıp kalır. Yalnızca yaşamak değil, var olmak iste. Bu nedenle dehşetlerini aşmak için annesine, bebek muhtaçlığında el uzatır zira hâlâ sıkı sıkıya bağlıdır annesine. Ancak Mahmut’unki üzere bir hayatta birçok vakit el değdiğinde kırılırsa onarılamayacağına inanılan aile mefhumu, vicdanının üzerine olanca tartısıyla çöker. Karşılık alamayan, bir şey diyemeyen, sevgi ve öfke ile hemhal olan Mahmut, şöyle tanım eder kendini: “Güneşin alnında kuruttu beni, sonra biraz kıyma ve pirinç ile, çokça da kendine acıma, endişe, sıkıntı, suçluluk duygusu ile, tatsız tuzsuz uygunlukla doldurdu, afiyetle yedi.” Mahmut, bu öfkeyle uğraş etmek zorunda olduğunu düşünür, hem kendini hem de annesini üzmemek için. Bunu ona yaptıran şey ise aksini yaparsa hatırladığında içini acıtacak bir anıya sahip olmak istememesidir. Yani aile, taşıması zorlayan bir yük olur.
CESUR OLUNABİLİR Mİ?
Annesini terk etmeye çalıştıkça başaramayan, kenarları düzgünce sertleşen, içini yırtan, kanatan doğrular onu “hülya”lara bağlar. Merkezinde, bir türlü arayıp bulamadığı Hülya’nın olduğu, düş mı yoksa düş mü olduğunu kestiremediğimiz italik yerler buraya odaklanır. Bu kısımlarda Hülya’yı ararken pavyonda dayak yer Mahmut, bazen de kayıpların arandığı bir programda çağırır onu. Hareketin daha çok olduğu, absürde kayan bu kısımlar bir arayış koşturmasıdır. Mahmut’un “gerçek” hayatındaki kaygan yerleri burada da devam eder. Haliyle, ne yazık ki kalbinin üzerine basan o “yumuşak ancak ağır el”in geri çekildiğini hayal ettiği bu yerler de buruk bir sona çıkar.
Mahmut bu romanda “usul yöntem ağladıkça makyajı akan bir palyaço” üzeredir. Kendine sordukça yanıt bulamaz. “Bazen, karşılığı verilemeyen soruları dümensiz, boş bir kayığa bindirmek ve kayığı denize itmekten öbür çare” yoktur ya, tam oradadır bittiğinde. Annesiyle plajda, öylesine, şu sorusuna yanıt vermemizi beklercesine: “Mümkün müydü, gerisinde birikmiş su ve toprak bulamacının gitgide artan basıncı yüzünden yıkılmak üzere olan bir istinat duvarına artık payanda olmaktan vazgeçip bir kenara çekilmek? Bu kadar cesaretli olunabilir miydi?”
