Türkiye bir yandan İstanbul Esenyurt’ta bir monopol bayisinde yaşanan silahlı saldırıyı tartışırken, sokakta sürüklenen bayan, sıhhat çalışanına şiddet, taksi kurşunlanması hatta bir köpeğin otomobil ile metrelerce sürüklenmesi üzere olaylar da şiddet sarmalının modülleri olarak çabucak her gün karşımıza çıkıyor.
Peki, yaşanan cinayetlerin, artan saldırganlık ve toplumsal şiddetin nedenleri nedir? Cezasızlık mı? Çıkarılan aflar mı? Sosyolojik ya da ruhsal nedenler mi? Artan şiddetin hukukî ve sosyo-psikolojik art planını uzmanlarla konuştuk.
‘SUÇLAR CEZASIZ KALIYOR’ ALGISI TOPLUMDA YERLEŞMİŞ DURUMDA’
Artan toplumsal şiddetin nedenleri sorduğumuz İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Adem Sözüer, çıkarılan afların toplumda yarattığı algıya dikkat çekiyor.
Adem Sözüer, hataların önlenmesinde, caydırmada temel kurallar olduğunu hatırlatarak, ‘’Suçları hızla aydınlatmak, faillerini yakalamak ve adil olarak yargılayıp kusuruyla orantılı ceza vermek gerekiyor. Verilen bu cezaların ise kesinlikle aktif olarak infaz edilmesi kaide. Böylelikle toplumda hataların karşılıksız kalmayacağı, hata işleyenin yanına kâr kalmayacağına ait bir inanç oluşur. Bu hukuka ve hukuk devletine itimat duymaktır” diyor.
Sözüer, ‘’İkide bir çıkan üstelik eşitlik prensibini de ihlal eden aflar münasebetiyle, ‘suçlar cezasız kalıyor’ algısı toplumda yerleşmiş durumda. Caydırıcı olan; ölçüsüz ağır cezalar değil, orantılı ancak kesinlikle uygulanan cezadır’’ diyor.
‘’Ülkemizde gazeteciler, siyasetçiler konuşmaları nedeniyle haksız tutuklanıp cezalandırılırken; şiddet cürümleri, ekonomik çıkar maksatlı örgütlü cürümler daima affedilmekte’’ diyen Sözüer değerlendirmesine şöyle devam etti:
‘’Her tıp kural ihlalinin affedildiği, adil yargılanma hakları ile yargı bağımsızlığının kağıt üzerinde kaldığı bir ülkede hukuk devleti acze uğramıştır. Bu türlü durumdaki bir devlet vatandaşının özgürlüklerini koruyamaz, güvenliklerini sağlayamaz. Gelinen durum budur. Tahlil; hukuk devleti prensibinin gereklerini amasız yerine getirmek, her alanda aktif olarak hukuka dönüş yapmaktır.’’
‘NAMUS DAVASINDAN YATIYOR’ DİYE KATİLLER PRESTİJ GÖRDÜ’
Türkiye Psikiyatri Derneği Lideri Prof. Dr. Ejder Akgün Yıldırım, son devirde yaşanan cinayetler, artan saldırganlığın nedenlerine ait, ‘Şiddet aslında uzun müddettir ülkemizi ve toplumumuzu etkileyen bir durum’ yorumunu yapıyor.
Yıldırım, ‘’Hemen her gün bayanların maruz kaldığı şiddet haberleri hâlâ var lakin sıradanlaştı. Başta sıhhat çalışanlarına yönelik olmak üzere iş yerlerinde şiddet haberleri de o denli. Artık artmış olan sokaktaki şiddet meselesinin cevapları tam da burada saklı’’ diyor.
Ülkemizde artan şiddete eğilimin tek bir nedeni ya da tek bir tahlili olmadığını tabir eden Yıldırım, ‘’Şiddeti kabul edilebilir gören, kendinden olmayana öfkeyi haklı bulan bir kültürel iklimde şiddet çabuk büyümekte. Uzun mühlet bayanların uğradığı şiddette mahkemelerce haksız tahrik ve güzel hâl indirimi uygulandı saldırgan erkeklere. Ödüllendirildi. Saldırganlar yerine hücuma uğrayan bayanlar suçlandı. ‘Namus davasından yatıyor’ diye katiller prestij gördü. Buna; artan iç ve dıştan gelen göç ve bunun yarattığı sistemsiz kent ömrü ve kaynaşamayan kentsel doku ve ekonomik zorluklar da eklenince iş içinden çıkılmaz bir hâl aldı’’ tabirlerini kullandı.
‘İDAM GERİ GELSİN DEMEK DE BİREBİR DİL’
İnsanların şiddeti olumsuzlaştıracakları ve kabul edilemez görmelerini sağlayacak ruhsal, ahlaki ve toplumsal hudutlara muhtaçlık olduğuna dikkat çeken Yıldırım, ‘’Bir tarafın şiddetini haklı görmeye başladığınızda o hudutları muğlak ve çıkarcı hale getirirsiniz’’ diyor ve ekliyor:
‘’Hele bu şiddet adalet kurumlarınca gereğince sınırlanmaz ya da ödüllendirilirse o vakit geometrik bir artış olur. Hata işleyenlerin prestij görmeleri, hata işleyenler ile isimli kolluk vazifelilerinin alakaları şiddeti engelleyecek toplumsal kodları allak bullak eder. Çevreyi koruyan bir vatandaş kolluk güçlerince şiddete uğradığında devlet vatandaşını değil kolluk güçlerini haklı görürse ‘haklı olan şiddet uygulayabilir’ algısı daha da güçlenir. İdam geri gelsin demek de birebir lisan. Zira şiddeti olağanlaştıran bir lisan, bir tavır bir biçimde yeşermeye başlarsa ve şiddeti sınırlayan toplumsal kodlar hasar görürse bunun denetimsiz bir biçimde yayılması kaçınılmaz olur.’
‘ACİL VE KURUMSAL TEDBİRLER ALINMAZSA BİZİ MAKUS GÜNLER BEKLİYOR’
Yıldırım artan şiddetin nedenlerine ait kelamlarını şu halde tamamlıyor:
‘’Bu durumu daha da bozan iki etken de ülkemizin entegrasyon kapasitesinin üstünde sayı ve süratte dış ülkelerden gelenler ve son vakitlerde kabahat çevrelerince af üzere nitelenen yeni infaz yasası. Bu hudutların bozulduğu yerde cürüm örgütleri kendi kurallarını sokağa hakim kıldıkça artık herkes için güvensizlik başlar. Bir türlü aklın almadığı ve devletin kolaylaştırmaya çalıştığı silahlanma çılgınlığı hem bu şiddet eğilimin nedeni hem de sonucu olmakta. Maalesef acil ve kurumsal tedbirler alınmazsa bizleri makus günler bekliyor.’
‘CEZAEVİNDE BULUNAN KİŞİ SAYISI BAKIMINDA AVRUPA’DA İKİNCİ SIRADAYIZ’
Türkiye Psikiyatri Derneği Onur Heyeti Üyesi ve İsimli Tıp Psikiyatristi Prof. Dr. Fatih Öncü, ‘’Son yıllarda, bayana yönelik şiddet, çocuğa yönelik şiddet, sıhhatte şiddet, hayvanlara yönelik şiddet, hatta tabiata yönelik tahribattan bile yaşananları anlayabiliriz’’ diyor ve cezaevlerinde bulunan kişi sayısına dikkat çekiyor:
‘’Ülkemiz maalesef cezaevinde bulunan kişi sayısı bakımından Avrupa’da Rusya Federasyonu’ndan sonra ikinci sırada. Dünya ülkeleri içerisinde ise altında sırada… Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün en son 31 Mart 2022 tarihinde güncellediği datalarına nazaran toplam mahkum sayısı 314 bin 502. Hasebiyle bileşik kaplar teorisindeki üzere her kabahat alanında kıymetli bir artış var.’’
‘Şiddet toplumda nasıl yaygınlaşıyor?’ sorumuzu yanıtlayan Öncü, toplumsal öğrenme teorisine atıfta bulunarak, meseleleri şiddetle çözmeye çalışmanın öğrenildiğini belirtiyor. Öncü, ‘’Düşük ve niteliksiz eğitim seviyesi, caydırıcı cezalandırma ve önleyici önlemlerin alınmaması, silahlara kolay ulaşım ve kalabalık üzere şiddet riskini artıran faktörler bir ortaya gelince bu durum da ister istemez yaygınlaşıyor maalesef’’ diyor.
Bir psikiyatri uzmanı olarak Öncü, şiddetin toplumsallaşmasını ise şöyle yorumluyor:
‘’Şiddet davranışının birçok sebebi var lakin psikiyatri temel kitaplarında yer alan şiddet davranışı riskini artıran faktörleri belirterek fikir verebilirim. Şiddet davranışı görülme mümkünlüğünü artıran faktörler; erkek olma, genç yaşta olma, düşük eğitim seviyesi, yoksulluk, kalabalık yaşama, davranışlardaki toplumsal ve moral kurallar, cezalandırmanın özellikleri, tutuklanma mümkünlüğü, ateşli silahlara ulaşılabilirlik, alkol ve unsur kullanımı, kişilik özellikleri, ayırımcılık, ekonomik eşitsizlik ve psikiyatrik bozuklukları.’’
‘EKONOMİK KRİZ, İŞSİZLİK, DAİMA ÇIKAN AFLAR ŞİDDETİ ARTTIRDI’
Şiddetin yasallaştırılmasının; şiddete maruz kalanların ya da karşı gelenlerin ötekileştirilmesi ve gaye gösterilmesi yerinde oluştuğuna dikkat çeken Öncü, kelamlarını şu biçimde bitiyor:
‘’Adaletin sağlanması âlâ bir yasal tabandan ve düzgün bir uygulamadan geçer. İnançlı ve demokratik bir ortam olmadan ve problemlerin tüm boyutlarını bilimsel ve gerçekçi tahlil etmeden şiddetle baş etmek güç. Makus davranışlara yönelik toplumsal ve ahlaki kurallar, tutuklanma riski, cezalandırılma riski ve cezalandırmanın uygar toplumlardaki rehabilite edici özellikler kıymetli. Yaşadığımız pandemi ve ekonomik kriz, işsizlik, daima çıkarılan kısmi aflar, silahlara kolay ulaşım vb. durumlar da şiddeti artırdı’’.
