Vakitten münezzeh bir epik oratoryo: Üç Kırmızı Gül Kısmı

‘Epik oratoryo’ formu nasıl doğdu

Murat Mengirkaon 2021 yılı sonbaharında bu proje için bir ortaya geldik Bunun çok kolay bir nedeni vardı yaptığımız müzikleri bizi tanıyan dinleyen insanlara sunacağımız bir dinleti düşüncesi Dinleti sonrası oluşan sorular karşılık arayışları bizi Geniş Merdiven Orkestra oluşumuna ve birinci projemiz Ezgili Dünya ya götürdü Birinci iki konserle birlikte sahneleme konusunda arayışlarımız netleşmeye başladı Açıkçası biz yalnızca müzikleri art geriye söyleyip sahneden inmek istemiyorduk Merkezinde müziklerin olduğu bir anlatı prosedürünün peşindeydik Geride bu mevzuda pahalı çalışmalar üretmiş müzisyen tiyatrocu sanatçı aydın düşün insanlarımız vardı Sahnemizin sonları bizim ufkumuz olan bir harman yeriydi

Epik Oratoryo kavramının inşa süreci bu türlü oluştu Bu kavramın bir yabancılığı soğukluğu var lakin bu kimseyi yanıltmasın Sahnede gördüğünüz her şey olabildiğince bize buralara ilişkin Tıpkı vakitte yepisyeni alışılmadık

Barış Yıldırım Murat Mengirkaon la birebir kentte bir ortaya gelip de müzik çalışmalarımızı Geniş Merdiven Orkestra eşliğinde sürdürme yoluna girdiğimiz andan itibaren konser formunun kısıtları üzerine düşünmeye başlamıştık Sanatkarlar ekseriyetle sahneye çıktıklarında en sevilen müziklerini söyleyip iniyorlar Biraz konuşkan biriyse ortada kimi anılarını anlatıyor birkaç kelam ediyor Lakin bu hem repertuarı daraltıyor hem de daha kapsamlı bir kelam söylemek için uygun bir ortam sağlamıyor

YENİ BİR FORM LAKİN BİR KÖKLERİ DAİMA BİZİMLEYDİ

19 Ocak ta İzmir NHKM de Üç Kırmızı Gül Kısmı ismini verdiğiniz epik oratoryoyu sergileyeceksiniz Epik oratoryo yeni bir form okurlarımızın zihninde yaptığınız işin canlanması için epik oratoryolarınızı nasıl tanım edersiniz

Barış Yıldırım Sahnede hem bir konser hem bir dramatik eser izleyeceksiniz Lakin bu müzikli oyunlar üzere asıl olarak tiyatronun müziklerin ortasında şiirlerin okunduğu sanatkarların anılarını anlattığı konserler üzere müziğin baskın olduğu bir form değil Yani mutat bir konserden daha çok müzik söylüyoruz rastgele bir oyun kadar da sahnemiz var Yirmiye yakın müziğimiz ve sahnemiz var Hatta 19 Ocak ta Nâzım Hikmet in doğum günü anısına sergileyeceğimiz Üç Kırmızı Gül Dalı daha da dolu olacak Çünkü vefat yıldönümleri ocak ayının sonuna tekabül eden Hrant Dink ve Mustafa Suphi ler hakkında da müzikler ekledik

Dediğiniz üzere epik oratoryo yeni bir form lakin bir yandan da kökleri daima bizimleydi Müziğin kıymetli bir yer tuttuğu Bertolt Brecht in epik tiyatrosu ile klasik müzik formlarını geniş halk kitlelerine taşımak isteyen Mikis Theodorakis in halk oratoryosu bu forma esin veren iki kaynak diyebiliriz Türkiye devrimci geleneğinin öğrenci forumlarından hapishane avlularına dek şiir dramatize oratoryo üzere isimler altında sergilediği müzik ve şiiri birleştiren şovları de esin kaynaklarımız ortasında

SENFONİK YAPILARA DA KAPALI DEĞİLİZ

Fazıl Say ın Nazım Oratoryosu ile sizin epik oratoryonuz ortasında yapısal bir benzerlik var mı Müziklerinizde çok sesli örnekler mevcut mu

Barış Yıldırım Hem çalgılarda hem vokallerde çokseslilik bizim için hayli değerli Çokseslilikte sadece Batı klasik müziğinin değil Inti Illimani üzere Nueva Canción kümelerinin vokal yaklaşımları da kıymetli Giderek klasik formlardan da daha fazla faydalanmak istiyoruz Örneğin birinci defa bu gösterimde resitatif ve kanon kesitlerini kullanacağız Operanın yaygınlaşan tesirine karşı kilise takviyesiyle gelişen lakin giderek dindışı müziğin de değerli bir modülü olan oratoryo formunun tarihinin bütünü esin kaynaklarımız ortasında Elbette bu formun Türkiye deki kıymetli örneklerinden Adnan Saygun un Yunus Emre Oratoryosu ve Say ın Nazım Oratoryosu da esin kaynaklarımız ortasında Turgay Erdener in bizim konserimizden bir gün evvel İzmir de sergilenecek olan Uğur Mumcu Kantatı nı da analım Ne var ki bir klasik müzik formu olarak oratoryo çabucak her vakit senfonik orkestralar ve korolar için yazılmış bir cins Biz bu türlü senfonik yapılara da kapalı değiliz elbette ancak bu kademede bu formun daha geniş bir dinleyici kitlesine eriştirilmesi bizim için hayli kıymetli Geniş Merdiven Orkestra üzere 10 bireyden az bir ansamblın da oratoryo formunun gücünü işe koşabileceğini düşünüyoruz ve galiba bu hususta muhakkak bir muvaffakiyet da elde ettik Mikis Theodorakis in senfonik çalgılarla halk müziği çalgılarını birleştiren halk oratoryosu konsepti tam da bu noktada bizim için çok yararlı oldu

Murat Mengirkaon Büyük müzisyen Teodorakis Ege nin bu kıyısından mübadillerce Yunanistan a taşınan buzuki üzere halk çalgılarını ki o güne kadar Yunanistan da bu enstrüman dışlanıyordu müziğine taşımıştı Biz de ona atıfla halk oratoryosu kavramını kullanıyoruz Teodorakis in Halk Oratoryosunda buzuki üzere klâsik enstrümanları gelenekten beslenen kelamlar ve bestelerle vokallerle birlikte duyabilirsiniz Biz de resitatif teknikleri kanonları hem orkestrasyon da hem de vokallerde çoksesliliği kullanarak bir yapı kurmaya çalışıyoruz

Latif Tiftikçi Bu gösteri anlatı biçimi bizim için daima arayışlarla geçiyor Bugüne kadar kısa müddette 4 farklı gösterim gerçekleştirdik Ezgili Dünya Denizlerce Eylül Rapsodisi ve Üç Kırmızı Gül Kısmı Hepsinde de bir anlatıcı kelam konusu Epik tiyatronun kimi ögelerinden yararlanarak sahnede olan anlatıcıyı müzikleri birbirine bağlayan bir sunucu olma özelliğinden çıkarma uğraşı içerisinde olduk Birinci üç gösterimde anlatıcı kendisini Rapsod olarak tanımlıyor Diyor ki Ben de halimce bir Rapsod um yeryüzünde Rapsodiler söyleyerek gezerim bu âlemi Destancıyım meddahım dengbejim Yürek personeliyim yani Ve program boyunca farklı anlatım biçimlerinde kendini gösteriyor

ZAMANDAN MÜNEZZEH BİR YOLCULUK

Bize biraz da Üç Kırmızı Gül Dalı ndan bahseder misiniz

Latif Tiftikçi Üç Kırmızı Gül Dalı nda başkalarından farklı bir anlatım usulü kelam konusu Programın içeriğine de uygun olarak şair karakterini üstlenen anlatıcı bazen mahpustaki Nazım Hikmet oluyor bazen bir meyhanede mısra çeken Ahmed Arif bazen Bursa Hapishanesi nde Orhan Kemal bazen de Haziran da Ölmek Sıkıntı şiirini 12 Mart ın sokağa çıkma yasağı şartlarında dillendiren Hasan Hüseyin Korkmazgil Her birinde farklı yerler ve farklı sahne noktaları belirledik Dekoru ve aksesuar kullanımını da işin içine soktuk Kimi epizotlar kelam konusu olsa da yaklaşık 2 5 saatlik program boyunca hem tiyatral kısımlar hem de müzikler bir sınır boyunca ilerliyor ve birbirine bağlanıyor Her müzik tarihi ve siyasal anlatım boyutuyla bir sonraki müziğin önünü açıyor Tarihi vakitte ileri ve geri sıçramalar yapabiliyoruz Zamandan münezzeh bir yolculuk yani Birebir programın bir sonraki gösteriminde bile epik oratoryomuzu geliştirebilecek anlatımlar deniyoruz Bu adımlarımızı sürdürdükçe programlarımız daha da olgunlaşacak zenginleşecek Anlatıcı sayısını artırmak dans ögelerini de katmak gibi

Murat Mengirkaon Üç Kırmızı Gül Kısmı’nda sosyalist edebiyatımızın üç hatta dört üretken ismini bir ortada sahneliyoruz Farklı yılların 2 ve 3 Haziran tarihlerinde kaybettiğimiz Nazım Hikmet Orhan Kemal ve Ahmed Arif’i Hasan Hüseyin’in ırmak şiirlerinden Haziran’da Ölmek Zor un kuvvetini de kullanarak anlatmaya sahnelemeye çalıştık Dört aydını neden birlikte anlatmak istedik Mevt yıldönümlerinden bahisle haziran teması etrafında başlattığımız bu proje aslında bu dört değerli kişinin sanatları ve hayatlarındaki kesişmeleri çabaları sürgünleri hapislikleri anlatma üç sanatkarın anlatımı üzerinden yeni bir estetik üretme eforundan kaynaklandı

Barış Yıldırım Dört sosyalist şair ve muharriri odağa alsak da epik tiyatronun açık biçim li yapısı bize gösterimden gösterime farklılıklar yapma kimi epizotları ekleyip çıkarma fırsatı veriyor Örneğin ayın 19 undaki sahnelemede Mustafa ve Maria Suphi nin de içinde olduğu Onbeşler için Nâzım Hikmet şiirini temel alan koral bir kanon hazırladık Bazılarınca 20 yüzyılın ikinci yarısındaki en kıymetli 50 şiirden biri olan Severmişim Meğer için yapılmış bir şarkıyı da birinci defa bu konserde seslendireceğiz

Murat Mengirkaon Bahis yelpazemiz güçlü Yeniden de her biri birer engin deniz olan büyük sanatkarlarımızın hayatlarına dair kaynak bulmakta hiç zorluk yaşamadık diyebiliriz Zira hem ömürleri hem üretimleriyle anlatılacak o kadar çok materyal söylenecek o kadar çok müzik vardı ki biz yapıyı kurduk yalnızca Daha evvel bestelediğimiz şiirlere birinci sefer bu proje için bestelediğimiz müzikleri resitatif çok sesli kısımları ekledik Bu ortada 19 Ocak konserinde bir sürprizimiz daha var Daha evvel 12 Eylül ün yıldönümünde binlerce bireye sergilediğimiz Eylül Rapsodisi nde bizimle sahnede olan dostumuz Özcan Şenver de bizimle olacak Latif’in dediği ‘zamandan münezzeh’ olma hali bizi bu sosyalist aydınlarımıza topraktan köklerden bağlıyor